Eind dit jaar worden de eerste geautomatiseerde seniorenwoningen opgeleverd in het Brabantse Oss. Met één knop zet je zo’n huis in de nachtstand: de lichten en keukenapparatuur gaan uit, het alarm gaat aan. Overdag waarschuwt het huis de hulpdienst als de bewoner langer dan drie uur niet beweegt. In België staan al langer slimme huizen. De ervaringen in de praktijk zijn verdeeld. De deur staat al open als ik bij Henri Heyndrickx (79) wil aanbellen op de eerste verdieping van appartementencomplex ’t Lam. ‘Welkom, welkom. Op mijn tv had ik u beneden al voor de deur zien staan’, zegt hij vergenoegd. Schuifelend gaat hij me voor door de gang, automatisch springt de lamp aan. ‘Dat komt doordat we langs de sensor lopen. Dan hebt ge één minuut de tijd om de sleutel in het contact naast de deur te steken, anders gaat het inbraakalarm af. Mijn dochter heeft ook een sleutel, voor als ze hier komt kuisen.’ Drempels ontbreken in zijn appartement, verder is het voorzien van brede brandwerende deuren, verzonken matten en een zitbankje onder de douche. Maar de belangrijkste vernieuwing valt nauwelijks op. Aan de wanden zitten sensoren die beweging registreren, aan het plafond zitten rookmelders en lichtsensoren. Op de lichtschakelaars staan symbolen: een zonnetje, een keukenpan, een maantje, een waarschuwingsbord met uitroepteken. Daarmee kan de bewoner zijn huis besturen. Domotica is het officiële woord voor deze slimme huizen. Het is een samentrekking van domus (huis) en informatica, het zijn dus geautomatiseerde woningen. België loopt voorop met de ontwikkeling van slimme huizen voor senioren. Met geld van de Vlaamse deelregering worden vijfduizend slimme seniorenflats gebouwd. De eerste 26 zijn eind vorig jaar opgeleverd in het centrum van Zwijndrecht, een dorp onder de rook van Antwerpen. Mijnheer Heyndrickx is bewoner van het eerste uur. Het complex van drie verdiepingen staat op een tweesprong van twee kale Belgische straten. Voor de deur staat een standbeeldje van een lam, een verwijzing naar café ’t Lam dat hier vroeger stond. Aan de overkant van de Rijksweg ligt dienstencentrum Houtmere. Als ze willen kunnen bewoners daar terecht voor een goedkope warme maaltijd, cursussen, jeu de boules, kaarten, senioren-aerobics. Volgend jaar komt er een rechtstreekse tramlijn naar de Antwerpse binnenstad. ‘Het heeft me slechts een dag of drie gekost om te wennen aan alle knoppen’, zegt mijnheer Heyndrickx trots, ‘maar boven woont een wijfje van negentig, die twijfelt nog steeds.’ Zijn gehoor is slecht – ‘Ik was scheepshersteller en heb altijd in het lawaai gewerkt’ – en buiten loopt hij met een stok, maar verder is hij goed gezond. ‘Deze woning is een droom. Hier krijgen ze me niet meer weg, of het moest tussen planken zijn.’ Ook de kosten vindt hij acceptabel, hij betaalt per dag vijfhonderd frank voor zijn serviceflat, dat is per maand ongeveer 850 gulden. Daar komt alleen nog elektriciteit bij. Bedrijvig gaat hij rond om alles te laten zien. Een druk op de knop met het zonnetje en de dagverlichting en ventilatie gaan aan, de knop met twee champagneglazen zorgt ’s avonds voor sfeerverlichting. Om de keramische kookplaat, de afzuigkap en het koffiezetapparaat te kunnen bedienen, moet eerst de keukenknop worden ingedrukt. ‘Na het koken hoeft ge alleen maar de centrale knop uit te knippen en alles in de keuken is uit. Op de ijskast na natuurlijk, die blijft altijd branden.’ Als hij gaat slapen hoeft hij slechts op de nachtknop bij zijn bed te drukken om het huis in slaapstand te zetten: ‘Alle lampen en apparaten in het hele huis gaan dan uit, de verwarming springt op de spaarstand, het inbraakalarm gaat aan, de boiler warmt op en nog wat van die dingen.’ In elke kamer zit een alarmknop, één druk en alle lampen gaan weer aan. Op de buitendeur gaat een alarmlicht knipperen en er gaat een telefoontje naar het Dienstencentrum. ‘Door het apparaat kunt ge dan met hen klappen of ge een dokter nodig hebt. Sommigen hebben ook nog een alarmapparaatje om hun nek, maar dat vind ik niet nodig.’ Lastig vond mijnheer Heyndrickx dat bewoners in het begin niet zelf in de muren mochten boren. ‘Voor alles moest ge de klusjesman van het dienstencentrum laten komen omdat ze bang waren dat we in de leidingen zouden boren. Omdat ze te weinig mankracht hebben mag het nu wel.’ Mevrouw Josphina Wuyts is minder tevreden over het systeem. Met haar 66 jaar is ze de jongste van het complex, haar man van 68 is vanmiddag biljarten. ‘We wilden graag naar deze flat omdat hij in het centrum ligt en ge hier prettig contact hebt met uw buren. Dat is allemaal prima in orde, maar die domotica had voor mij niet gehoeven. Ge past u aan, dat is het meer. Uw leven is helemaal anders dan in een gewoon burgermanshuis.’ Over de bewegingssensor in haar gang zit een kartonnen kapje. ‘Dat heeft mijn man gemaakt, het is zonde van de energie als de lamp overdag aangaat. En ’s nachts valt hier genoeg licht van de straatlantaarns binnen.’ Wiebelend op een stoel demonstreert ze hoe ze de gloeilampen boven de eetkamertafel losdraait zodat ze overdag niet aangaan als er een wolk voor de zon schuift. Het doel van de automatische verlichting – grotere veiligheid – verkeert zo in zijn tegendeel. ‘Maar dat kunnen de grote heren maar beter niet horen.’ Net als bij mijnheer Heyndrickx vertoont haar kleuren-tv het beeld van de hal beneden. Alle bewoners van ’t Lam kunnen zien als er iemand op bezoek komt. ‘Zelf zet ik de tv alleen aan als er bij mij wordt aangebeld’, zegt ze minzaam, ‘maar andere mensen misschien niet, ge weet hoe bejaarden kunnen zijn. Met uw privacy is het hier dus slecht gesteld.’ Wel handig vindt ze de nachtknop: ‘Dan ligt ge in bed nooit meer te prakkezeren of er ergens nog iets aanstaat. Ik druk er ook altijd op als we weggaan. Ik weet wel dat dat niet nodig is, als ge het inbraakalarm aanzet gaat alles automatisch op de nachtstand, maar toch, het geeft me een zeker gevoel.’ Ook prettig vindt ze de verklikker die aangeeft wanneer het driedubbele elektriciteitstarief geldt. ‘Ge richt uw leven ernaar om die kosten te mijden. Ze zeggen wel dat Hollanders gierig zijn maar wij kunnen er ook wat van’, zegt ze schalks, ‘we zijn tenslotte geen Rockefellers.’ Volgens mevrouw Wuyts kampt het systeem nog steeds met kinderziektes. ‘Het systeem is nog steeds niet goed afgeregeld. Soms zit ge rustig tv te kijken en dan gaan plots alle lichten aan en krijgt ge een oproep of alles in orde is. We hebben nu geleerd dat we dan op de groene knop van het alarm moeten drukken en vervolgens de sleutel van de voordeur een keer naar links en rechts moeten draaien. Dan is alles weer gewoon.’ Hoofdschuddend glimlacht directrice Berenice de Gendt als ze dit verhaal later hoort. ‘Het blijft moeilijk om uit te leggen wat leefbewaking is. Als een bewoner binnen is – en dat weet het systeem omdat dan het inbraakalarm afstaat – en hij raakt drie uur achter elkaar geen enkele lichtknop aan en maakt geen beweging die door de sensoren wordt opgepikt, dan gaat bij ons automatisch het welzijnsalarm af. Misschien is de bewoner flauwgevallen, of heeft hij iets gebroken en kan hij niet meer bij de alarmknoppen.’ De eerste maanden had ze een paar keer per dag een vals alarm, nu is het nog maar eens in de twee dagen. De Gendt heeft aan de leverancier gevraagd om het systeem minder scherp af te stellen – bijvoorbeeld pas een alarmmelding als er vijf uur geen beweging is geweest – maar die wilde dat niet om veiligheidsredenen. Na een jaar hebben de bewoners van ’t Lam dus nog steeds niet helemaal door hoe de leefbewaking werkt. Het is de vraag of dat zo erg is. Een hartpatiënt op de intensive care heeft ook geen idee hoe hersenscanners en beademingsapparatuur werken. Hij weet zich simpelweg in veilige handen. Toch ligt het gevaar van aantasting van de privacy op de loer, vindt gerontechnoloog Ad van Berlo (43). Hij promoveerde eerst in de werktuigbouwkunde en studeerde daarna gerontologie, de leer van ouderdomsverschijnselen. ‘Een directeur van een zorginstelling zei eens tegen me: “Mooi die automatisering, dan kunnen we onze dementen beter in de gaten houden.” Over het ethische dilemma tussen betere zorg en aantasting van de autonomie wordt nog te weinig gediscussieerd.’ Half juli hield Van Berlo in Breda een lezing over domotica voor ouderenbonden. ‘Op de leefbewaking kwam toen veel kritiek. Mensen voelen zich bekeken door hun huis. Ik schrok daarvan, gaan we niet te ver? Maar het valt me op dat het verzet vooral komt van senioren die zelf nog heel vitaal zijn. Ik hoor heel andere reacties als ik praat met ouderen die een hersenbloeding hebben gehad, of die last hebben van epilepsie. Die zijn juist blij met een ongemerkte controle.’ Automatisering van gebouwen gebeurt al langer bij kantoren en dure villa’s. Computermagnaat Bill Gates heeft zijn huis volgestouwd met trucjes, het huis herkent vaste bezoekers en zet hun favoriete muziek op. Van Berlo: ‘Het is de kunst om domotica toegankelijk en betaalbaar te maken voor senioren. Sinds kort dalen de prijzen, de Belgen hebben voor een doorbraak gezorgd. Voor zes- tot negenduizend gulden heb je nu een heel behoorlijk pakket. De Belgische leverancier claimt dat het slechts drieduizend gulden kost, maar die rekent het installeren niet mee.’ Als adviseur is Van Berlo betrokken bij het project Vitaal Grijs van de provincie Noord Brabant. Twee jaar op rij stelt deze provincie een miljoen gulden ter beschikking voor proefprojecten. Vijf woningcorporaties krijgen een aanmoedigingssubsidie voor de installatie van domotica. Eind november worden in Oss de eerste slimme Nederlandse seniorenwoningen opgeleverd. Vanaf 1 oktober staat er in Rosmalen een modelwoning volgestopt met elektronica. Met een enquête kunnen bezoekers hun mening geven, bijvoorbeeld of de keuken automatisch moet worden uitgeschakeld als de bewoner weggaat. Dat is wel veilig, maar vlees sudderen tijdens het boodschappen doen is dan niet meer mogelijk. Van Berlo verwacht veel van de resultaten. Toch ziet hij een keerzijde aan domotica. ‘Vijftig jaar geleden woonden ouderen bij hun kinderen in, leefbewaking gebeurde toen vanzelf. Nu wil iedereen privacy. De techniek lost de daaruit voortvloeiende problemen op, maar dat leidt ook tot verkilling. Neem bijvoorbeeld videotelefonie. Dat lijkt de afstand te overbruggen doordat je elkaar ziet tijdens het bellen, maar lichaamswarmte kun je niet overbrengen.’ Tijs van den Boomen [KADER 1:] Domotica Domotica is nog lang niet uitgekristalliseerd. Het huidige Belgische systeem zorgt voor: Veiligheid •Toegangscontrole (een camera bij de buitendeur filmt de bezoeker. Op de eigen tv ziet de bewoner wie er voor de deur staat, door de parlofoon kan hij met hem praten). •Inbraakalarm (automatisch ingesteld bij het verlaten van de woning). •Optimale verlichting (lichtsensoren laten de verlichting ook overdag branden als het te donker is). •Simulatie van aanwezigheid (als de bewoner weg is gaan de lichten af en toe branden zodat het lijkt of er iemand thuis is). •Leefbewaking (als er drie uur geen beweging in de woning is, wordt de hulpdienst gewaarschuwd). Comfort •Optimale temperatuur (dag- en nachtstand, apart geregeld voor woonkamer en slaapkamer). •Automatisch regelen van verlichting, verwarming en ventilatie. •Afstandsbediening (de bediening van de schakelaars kan worden overgenomen door een afstandsbediening). Eenvoudige bediening •Beperkt aantal functies (verschillende apparaten worden met één knop bediend). •Grote knoppen en duidelijke symbolen. Energiebesparing •Automatisch gebruik dalurentarief voor kachels en boiler. •Lampje dat waarschuwt wanneer het hoge elektriciteitstarief geldt. [Kader 2] Adressen •Een proefwoning met domotica staat van 1 oktober 1998 tot zomer 1999 aan de Hoff van Hollandlaan in Rosmalen (vlakbij het station). Informatie bij de heer L. Buis, (073) 521 44 36. •Ad van Berlo’s bureau Glaukopis adviseert over ouderentechnologie en domotica, (0497) 51 78 94 •Een brochure met 230 erkende domotica-installateurs is gratis op te vragen bij de Unie van elektrotechnische ondernemers (Uneto), telefoon (079) 325 06 50. De installateurs zijn geordend per provincie, ook wordt vermeld welke bedrijven een showroom hebben. Adressen •Een proefwoning met domotica staat van 1 oktober 1998 tot zomer 1999 aan de Hoff van Hollandlaan in Rosmalen (vlakbij het station). Informatie bij de heer L. Buis, (073) 521 44 36. •Ad van Berlo’s bureau Glaukopis adviseert over ouderentechnologie en domotica, (0497) 51 78 94 •Een brochure met 230 erkende domotica-installateurs is gratis op te vragen bij de Unie van elektrotechnische ondernemers (Uneto), telefoon (079) 325 06 50. De installateurs zijn geordend per provincie, ook wordt vermeld welke bedrijven een showroom hebben.
Taal / Language
Boeken
- Leven onder het luchtruim
- Bouw in de buurt – Leidraad voor Nederland
- Slim Zand – Hoe ASML verscheen in Veldhoven
- Asfaltreizen – Een verkenning van de snelweg
- Binckhorst Magazine
- De marktgids voor Amsterdam
- De mobiele stad – Over de wisselwerking van stad, spoor en snelweg
- De Ronde van U.
- De vierkante meter
- Eigen baas – Kort & krachtig
- Eindhoven Hoofdstad
- Groeten uit Vinexland
- Handboek Eigen Baas (gratis)
- Het land van Lely – Reisboek in 103 stukken
- Kruispunt Utrecht
- Kunstwerken & Kunstwerken
- Lelysteden – Een associatieve reisgids
- Naar een alzijdig station
- Onder Weg!
- Ruimte voor de Amsterdamse binnenstad
- Snelweg x Stad
- Stedelijke vraagstukken, veerkrachtige oplossingen
- Streetwise Rotterdam
- Turtle 1 – De auto uit Afrika
- Wij zijn goed
Kranten en tijdschriften
Projecten
Onderwerpen
Series
- De kust
- De lunch
- De markten van Amsterdam
- De mobimens
- De telefooncel
- Dossier A2
- Dossier A4
- Dossier A10
- Dwars kijken
- Expats
- Fietsverkenningen zuidwestflank Amsterdam
- Get your kicks on the E3
- Groeten uit Vinexland
- Het ontwerp
- Het product
- IJ-tje
- Na dato
- Noord-Amsterdam
- Poldernormen
- Rond Brussel
- Sloop
- Stedenatlas
- Strijd om de ruimte
- Tand des tijds
- Turtle 1
- Wat doet dat daar
- Weststrook
- Zinloze mobiliteit
Trefwoorden
- Aids
- Amsterdam
- Architectuur
- Auteursrecht
- Auto
- Bajes
- Bedrijventerrein
- Berlin
- Bos en Lommermarkt
- Brussel
- China
- Corona
- Drugs
- Eindhoven
- Fietsen
- Ghana
- Groot-Amsterdam
- India
- Luchthaven
- Markt
- Monumenten
- Ontwerpen
- Openbaar Vervoer
- Openbare ruimte
- Psychiatrie
- Reclamemasten
- Rotterdam
- Schiphol
- Shopping
- Snelweg
- Teksten voor fotoboeken
- Toerisme
- Veiling Aalsmeer
- Veldhoven
- Verboden toegang
- Verrommeling
- Vinex
- Wegen