Ratten bijten elkaar dood als ze met velen in een kleine ruimte verkeren. Mensen niet, die schikken en plooien, overleggen en ruziën, bedisselen en regelen. Deze week in een 18-delige serie over de strijd om de ruimte: een privéstraat in Almere. Niemand had er eigenlijk om gevraagd: de projectontwikkelaars vonden het lastig, de verantwoordelijk wethouder beschouwde het als een schrikbeeld en de bewoners hadden geen mening want die waren er nog niet op het moment dat de beslissing viel. En toch kreeg Nederland deze week zijn gated community, onderdeel van het project Gewild Wonen in Almere. Aan het begin van de Bonairepier staat alleen een symbolische poort, maar als de bewoners willen dan hangen ze zware toegangsdeuren tussen de houten posten en zetten ze de bermen af met prikkeldraad. De slagzin van Nederlands snelst groeiende gemeente - ‘Het kán in Almere’ - zou zo een onverwachte draai krijgen. Maar als niemand het wilde, waarom staat Almere dan toe dat een deel van zijn openbare ruimte kan worden afgegrendeld? ‘Op de eerste tekeningen van de vier pieren aan de rand van de Eilandenbuurt stonden steigers getekend’, vertelt Hans Laumanns, projectleider Gewild Wonen. ‘De dienst Gemeentewerken zei meteen: “Die zijn te smal en liggen te dicht bij de woningen, die gaan wij niet beheren.” Bovendien beschik je als gemeente alleen over duffe dertig-maal-dertigtegels en wij wilden een maritiem karakter.’ Door de bewoners eigenaar te maken van de straat was er meer vrijheid en meer geld om de openbare ruimte in te richten. Want de extra kosten worden via de hypotheek door de bewoners zelf betaald, en dat is nog aftrekbaar ook. Arie Willem Bijl, wethouder Stedelijk Beheer, vond het prima, hij zag het niet alleen als een manier om te bezuinigen, maar ook als middel om bewoners meer bij hun leefomgeving te betrekken. Maar als PvdA-wethouder stelde hij één voorwaarde: de straten moesten voor iedereen toegankelijk blijven, aan gated communities wilde hij niet meewerken. En dus gingen de juristen van de gemeente aan de slag. Het recht van overpad bleek geen goede manier om de openbaarheid te garanderen omdat ‘erfdienstbaarheid’ gekoppeld is aan een specifieke groep en die dat kun je niet zo maar oprekken tot 155.000 Almeerders, of eigenlijk tot zestien miljoen Nederlanders of zelfs zes miljard wereldburgers. De ‘kwalitatieve verplichting’ leek wel soelaas te bieden: bewoners krijgen in hun kwaliteit van eigenaar de verplichting opgelegd om de straat te allen tijde toegankelijk te houden. Helaas struikelde deze constructie bij de notaris. ‘Juridisch kun je zoiets wel vastleggen’, zegt notaris De Jong, ‘maar stel dat er overlast is en bewoners stappen naar de rechter, dan is de kans groot dat die hen gelijk geeft als ze hun straat willen afsluiten. Privé-eigendom en openbaarheid botsen nu eenmaal met elkaar.’ En dus bevat het definitieve contract geen enkele opmerking over de toegankelijkheid van de straat, alleen dat er een bordje ‘eigen weg’ aan het begin moet staan om te voorkomen dat de gemeente aansprakelijk wordt gesteld als iemand over een losse stoeptegel struikelt. ‘Juridisch is het allemaal niet zo moeilijk’, zegt de jurist van de gemeente Almere, ‘je moet deze straat gewoon zien als een horizontale flat.’ Wethouder Bijl slikte de bitter pil en zegt nu manmoedig: ‘Bij een experiment moet je soms meer stappen doen dan je lief is. Maar ik moet er absoluut niet aan denken dat er slagbomen komen.’ De eerste van de 95 woningen aan de geprivatiseerde straten worden nu betrokken. Opvallend is dat de makelaars in hun folders nauwelijks reppen over de geprivatiseerde straat, het wordt eerder  weggemoffeld in cryptische formuleringen: ‘De straat is ook de speelplek, de keerlus is een zodanig interessante plek dat zij d.m.v. een hekwerk afgescheiden, meerdere functies op zich kan nemen. Het eiland is toegankelijk voor verhuiswagens, ambulances etc.’ Een privéstraat is in Nederland dus nog niet direct een unique selling point te noemen. De kwaliteit van de openbare ruimte is dat wel, zoals de luxueuze wandelpromenade op de naastgelegen Arubapier, ook een privéstraat. De treden die naar de promenade voeren, zorgen overigens dat je als passant intuïtief weet dat je niet welkom bent. Hoe groot is nu de kans dat bewoners hun pieren fysiek zullen afgrendelen? In zo’n keurig Vinex-wijkje als de Eilandenbuurt ligt dat niet zo voor de hand. Of het moest zijn om de slijtage van de straat te beperken, wat niet zo’n vreemde veronderstelling is omdat de bussen met architectuurtoeristen nu al af en aan rijden om het Gewild Wonen in ogenschouw te nemen. Maar belangrijker is dat Almere een belangrijk precedent heeft geschapen. In de grote steden is veel vraag naar veiligheid, weten projectontwikkelaars. Vooral senioren zullen gaan vragen naar gated communities, en dat is een groep die over veel geld en invloed beschikt. ‘Senioren willen we toch niet belemmeren in de realisering van een gezamenlijke en veilige woonomgeving met voldoende groen?’ vroeg Hans Leeuwenkamp van de Vereniging Eigen Huis onlangs retorisch op een conferentie die Almere over dit onderwerp organiseerde. Anton Zijderveld, hoogleraar sociologie aan de Erasmus Universiteit, ziet niets in deze voortgaande privatisering, dat leidt volgens hem tot een postmoderne verpulvering van verantwoordelijkheden. Wethouder Bijl deelde die vrees, maar toch is de privéstraat in Nederland een feit.