De chipkniplezer

Elektronisch betalen in een winkel is vaak een gênante vertoning. Hulpeloos staart de klant naar zijn pinpas: hoe moet hij dat ding in ’s hemelsnaam door het afleesapparaat halen? Dus reikt de winkelier maar weer over de toonbank en voert het pasje ten koste van een verrekte nek door het apparaat. Chipkniplezer C-ZAM, een ontwerp van WeLL Industrial Design, vermijdt deze alledaagse ergernis. Een driehoekje op de pas correspondeert met eenzelfde driehoekje op de gleuf: een kind kan de was doen.
In 1993 begon Carel van Houte (38) met het ontwerp van de chipkniplezer. ‘Het Belgische bedrijf Banksys ontwikkelt software voor elektronische betaalsystemen zoals chipknips en wilde daarvoor aflees- en oplaadapparatuur. Het digitale geld wordt van het pasje op de chipkniplezer gezet. In feite is de afleesapparatuur dus de portemonnee van de winkelier. Bij echt geld geeft de winkelier zijn beurs ook niet aan de klant. Hij moet het apparaat dus zelf kunnen blijven vasthouden en daarom maakten we twee displays en twee toetsenborden.’ Dat was een dure oplossing, maar marktonderzoek van Banksys wees uit dat winkeliers enthousiast waren. In een mum van tijd is het tweezijdige afleessysteem wereldwijd de norm geworden.
De winkelier, cafébaas of marktkoopman voert het bedrag in, vervolgens verschijnt dat op beide displays. Als de klant akkoord is drukt hij op de grote ovale OK-toets, hoort een pieptoon en de transactie is gedaan. Eigenlijk heeft de klant niet meer toetsen nodig, maar uit marktonderzoek bleek dat mensen voor de zekerheid een STOP-knop willen hebben. Als service kwam er ook nog een knop bij waarmee mensen hun resterende saldo kunnen opvragen. De knoppen van de klant zijn groot, kleurig en vriendelijk. ‘Het is een betaalmiddel, dus iedereen moet ermee overweg kunnen: slechtzienden, kleurenblinden, reumatici.’ De zestien toetsen van de winkelier zijn rechthoekig en zakelijk als bij een computer. Hij kan de chipkniplezer koppelen aan zijn elektronische kassa, een tweede uitgang kan hij aansluiten op een telefoonlijn zodat het ingebouwde modem het geld naar de bank kan zenden. Daarna is zijn portemonnee weer leeg.
De oplage was geschat op 20.000, daarom kon Van Houte uitsluitend met standaardcomponenten werken. ‘Aflezer, displays en toetsen komen uit de catalogi van toeleveranciers, onder andere uit het Verre Oosten.’ Dat de chipkniplezer daardoor zwaar is geworden, vindt Van Houte geen probleem. ‘Een portemonnee moet massa hebben, een winkelier moet er bij wijze van spreken een overvaller mee op zijn hoofd kunnen slaan. In de versie zonder batterijen hebben we een stukje gietijzer gestopt zodat hij stevig op de toonbank staat.’ De catalogusonderdelen beperkten Van Houte wel bij de vormgeving. ‘Vanwege het bedieningsgemak wilden we de afleesgleuf aan de bovenkant hebben. De pas werkt dan bovendien als schermpje tussen klant en winkelier. Door de hoogte van de standaardaflezer werd het apparaat wel meteen vijf centimeter dik. De toetsenborden aan weerszijden lieten we licht aflopen, waardoor de displays beter afleesbaar zijn. De winkelierskant loopt bovendien taps toe zodat de chipkniplezer als een afstandsbediening in de hand ligt.’
Toen de vorm vastlag werden alle fysieke gegevens ingevoerd in de computer. Met stereo-lithografie werd een model gemaakt: een computergestuurde laserstraal laat in een bak met vloeibare poly-urethaan laagjes van 0,15 millimeter uitharden. Zo wordt de gewenste vorm laagje voor laagje opgebouwd. Na kleine aanpassingen werd een voorlopige matrijs gemaakt uit siliconen om een proefserie te gieten. Uit de test van de chipkniplezer in Arnhem bleek dat de displays niet goed genoeg afgesloten waren. ‘We hadden de displays en toetsen wel waterdicht gemaakt omdat ze bruikbaar moeten zijn in cafés, maar bij bakkers bleek er meel onder te kruipen, dat is veel doordringender dan water. Het displayglas hebben we toen met een perspassing vastgezet.’
Met een variant is de chipkniplezer geschikt gemaakt als oplaadstation. ‘We hebben het apparaat omgedraaid. De klant toetst het gewenste bedrag en zijn pincode in op de winkelierskant. De oude klantenkant hebben we weggelaten en de afleesgleuf zit omgedraaid. Met een kunststof behuizing wordt het apparaat vastgeschroefd, de telefoonkabels lopen door de balie heen.’
Het ontwerp van de chipkniplezer was eigenlijk alleen bedoeld voor de testfase, maar door de plotselinge concurrentie van de chipper van de ING/Postbank werd het medio 1996 direct op de markt gegooid. Daarmee won Banksys de wedloop om het eerste functionerende apparaat. De vorm vindt Van Houte zelf geen hoogstandje. ‘Een belangrijke eis was dat hij op elk continent acceptabel is. Vooral de Amerikaanse markt hecht aan een robuust en stootvast uiterlijk. Daar moet het vooral niet hightech of frivool zijn. En vergeet niet dat onze opdrachtgever bekend staat om zijn bomvrije geldopname-automaten. De vorm was ondergeschikt, het is eigenlijk een produkt zonder eigenschappen.’ In de stem van Van Houte klinkt verlangen door om een nieuw, compacter ontwerp te maken.