‘De stad is natuurlijk gewoon paaigrond, hier komen de visjes naartoe om te paren’, zegt ze openhartig. Ze is een sprankelende vrouw van 28, geboren in Amersfoort, studeerde in Groningen en kwam voor werk naar Amsterdam. En voor een leuke man, natuurlijk. Sinds kort is X. – ‘Nee, haar naam hoeft niet in de krant’ – via een bureau aan het daten en het valt haar op dat de meeste kandidaten uit de buurt van Rotterdam komen. ‘Het lijkt wel of hier geen geschikte mannen meer zijn.’
Statistisch heeft X. gelijk: Amsterdam heeft een overschot aan jonge vrouwen. Als je kijkt naar de leeftijdscategorie 18 tot 29 jaar zijn er ruim twaalfduizend vrouwen te veel, zo blijkt uit de jongste cijfers van het CBS. Tien jaar geleden was het overschot nog een derde minder. En dan heeft X. nog geluk dat ze niet in Utrecht terecht is gekomen, die stad heeft relatief de scheefste verhouding. Hier dingen 129 vrouwen om de gunsten van honderd mannen (zie kader).
Hoogleraar demografie Jan Latten constateert in Bevolkingstrends 2e kwartaal 2011 dat de man-vrouwratio onder jongeren in Nederland steeds schever trekt. De grote universiteitssteden trekken steeds meer jonge vrouwen, met uitzondering overigens van Rotterdam en de steden met een Technische Universiteit. Tegelijk laten jonge mannen het steeds vaker afweten met studeren: zij blijven achter op het platteland.
Regio’s als Oost-Groningen, grote delen van Friesland, de Achterhoek, Noord- en Midden-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen laten daardoor het spiegelbeeld van de meisjessteden zien: hier wonen op iedere honderd mannen slechts 85 tot 91 vrouwen. De krimp, waarmee de randen van Nederland kampen, is dus selectief: het zijn vooral de succesvolle jonge vrouwen die wegtrekken. Latten: ‘Vrouwen doen het steeds beter, ze zijn ambitieuzer dan mannen en hebben een grotere bereidheid om te verhuizen voor studie en werk.’
Tot nu toe werd de verhouding na de studietijd rechtgetrokken: rond de dertig hadden de meesten vrouwen een vaste partner en het jonge gezin in spe trok weg uit de stad: mission accomplished. Latten betwijfelt sterk of het nu weer zo zal gaan: steeds meer vrouwen vinden niet de man die ze zoeken. Dat komt maar gedeeltelijk door het tekort in absolute aantallen. Vrouwen zoeken namelijk een man die minstens hetzelfde opleidingsniveau heeft als zijzelf, terwijl een man een partner ‘onder zijn niveau’ geen probleem vindt. Sterker nog, dat vindt hij vaak wel aangenaam, want daarmee kan hij zijn macht laten gelden. Het zijn de klassiekers: directeur trouwt zijn secretaresse en tandarts zijn assistente. De te kleine vijver waaruit vrouwen moeten vissen, wordt dus ook nog eens leeggeroofd door lager opgeleide seksegenoten.
En op een dag komt dan de vraag: en nu? Weggaan uit de stad is nauwelijks een optie: weliswaar is de concurrentie er groter, maar de kans op een partner met een gelijk opleidingsniveau is er nog altijd nog vele malen groter dan op het platteland. Latten: ‘Vrouwen zijn steeds minder bereid de investering die ze in zichzelf hebben gedaan te verkwanselen.’
De scheiding der seksen is geen typisch Nederlands fenomeen. Voor zijn boekWho’s Your City heeft de Amerikaanse hoogleraar Richard Florida een kaart gemaakt met de overschotten aan singles in de USA. De steden met te veel alleenstaande vrouwen zijn rood gekleurd, in de blauwe zijn de mannen oververtegenwoordigd. Dat maakt een duidelijke waterscheiding zichtbaar: rode steden aan de oostkust – met New York als onbetwiste koploper, hier is een overschot van ruim 210 duizend vrouwen – en blauwe steden in het midden en aan de westkust van het land – met Los Angeles als uitschieter, met een surplus van bijna 90 duizend mannen.
Florida, de uitvinder van het begrip ‘creatieve klasse’, juicht de toename van het aantal stedelijk georiënteerde singles toe: ‘Deze hoge scores zijn goed nieuws, want singles trekken andere singles aan. Talrijke studies laten zien dat jonge mensen eerst kiezen waar ze willen wonen om vervolgens daar een baan te zoeken.’ Het platteland, waar steeds meer singles achterblijven, laat de voorvechter van de creative cities voor het gemak buiten beschouwing.
Professor Latten toont zich bezorgd: ‘We weten dat mannen zonder partner riskanter leven: ze zorgen slecht voor zichzelf, drinken meer, vereenzamen. Wie gaat op het krimpende platteland voor de sociale verbanden zorgen?’ Een voorproefje van deze ontwikkeling biedt het Oost-Duitse platteland, waar in een vijftal regio’s al minder dan 80 vrouwen per honderd mannen zijn, met alle criminaliteit en rechtsradicalisme van dien. Het Duitse onderzoek Not am Mannlaat zien dat dit systeem zichzelf versterkt: streken waar al weinig vrouwen wonen, verliezen er steeds meer.
Voor de stad voorziet Latten minder problemen: ‘Steden blijven groeien en daarbij feminiseren ze verder. Vrouwen zullen de stad steeds meer naar hun hand gaan zetten, bijvoorbeeld door andere woonvormen te creëren. Tegelijk zien we dat vrouwen niet meer wegtrekken als er kinderen komen: beide partners werken en in de stad is dat met crèches, winkels en culturele voorzieningen onder handbereik makkelijker te organiseren dan in de suburbs.’
In de jaren zeventig en tachtig verkeerde de stad in een diepe crisis: leegstand, verkrotting en krimp waren haar deel. Sindsdien heeft zich een opmerkelijke revival voltrokken en aan de stedelijke zegetocht lijkt voorlopig geen einde te komen. Aan de rol die vrouwen daarbij spelen is tot nu toe nauwelijks aandacht besteed.
In zijn boek De aantrekkelijke stad brengt geografisch econoom Gerard Marlet in kaart welke steden het goed doen en waarom. Kijkend naar de ontwikkeling van de huizenprijzen en naar de toestroom van hoogopgeleiden, nerds en de creatievelingen, concludeert Marlet dat theaters, een historische binnenstad, veiligheid, koopwoningen en de nabijheid van natuur de belangrijkste verklarende factoren voor het succes van steden zijn. Naar vrouwen heeft hij niet apart gekeken. Maar als je de lijst van Marlet naast de CBS-lijst met de steden met een vrouwenoverschot legt, dan springen de overeenkomsten in het oog.
In de toptien van de meest succesvolle steden is het overschot aan jonge vrouwen groot: op elke honderd jonge mannen wonen daar 115 vrouwen. Tien jaar geleden waren dat er nog maar 109. De onderkant van de lijst laat het tegenovergestelde beeld zien: de tien minst succesvolle steden hebben slechts 95 vrouwen per honderd mannen.
Kip en ei zijn moeilijk te onderscheiden, maar het gaat in elk geval wel om e elontwikkelingen die parallel lopen en elkaar versterken. Huib Schreurs, oud-directeur van Paradiso en De Groene Amsterdammer, ontdekte dat je bij nieuwe boeken en bands alleen maar hoeft te kijken naar het aantal jonge meiden dat op de presentatie of het concert afkomt, om te bepalen of het een succes wordt. Blijkbaar geldt de ‘Wet van Schreurs’ ook voor steden.
