‘Je moet het gewoon goed uitleggen,’ zegt de woordvoerder van Mentrum, ‘want je zou het kunstwerk natuurlijk ook negatief kunnen interpreteren, maar dat moet je dan juist omdraaien, zodat patiënten snappen dat het gaat om het stapsgewijze genezingsproces. Het beeld heet niet voor niets How to meet an angel.’
Eind september komt aan de muur van de acute opnamekliniek aan de Amsterdamse Eerste Constantijn Huygensstraat een beeld van een man op het puntje van een bijna dertig meter hoge stapeling van ladders. Gelukkig is er alle tijd voor uitleg: een gedwongen opname op last van de rechter duurt al gauw zes maanden.
Goed, een korte handleiding dus voor de verwarde psychoot die net door de politie is opgepakt omdat hij met een groot mes liep te zwaaien. En voor de doorgedraaide toerist die te veel paddo’s heeft geslikt en uit het raam is gesprongen – gelukkig lag zijn hotelkamer op éénhoog zodat hij alleen zijn kniebanden heeft gescheurd. En de zwaar-depressieve vrouw, die zichzelf niet waardig vindt om zuurstof in te ademen, ook voor haar alvast wat uitleg.
Nee, dit beeld gaat niet over zelfmoord en nee, het is ook geen geheime opdracht om naar beneden te duiken of te bewijzen dat je kunt vliegen. Het is al helemaal geen dreigement wat we met je zullen doen als je niet naar ons luistert. Jij bent het die op die ladder staat en wij gaan jou helpen om in contact te komen met het hogere, stapje voor stapje, treetje voor treetje. En aan het einde van die ladder? Dan ben je vrij. Want engelen bestaan niet echt, het is een metafoor voor de vrijheid, het hoogste wat de mens kan bereiken, de god die in hem schuilt, ook in jou. Wat zeg je? Dat de vrijheid voor jou juist in de sprong ligt? Schei uit, het moet wel leuk blijven met die vrijheidsdrang van je.
De levenslessen die je hier leert draag je voortaan in een rugzakje met je mee. Ook van hier beneden kun je dat rugzakje zien, ondanks de hoogte is het toch nog duidelijk zichtbaar. Nee, nou niet wit wegtrekken, dit is voor je eigen bestwil. En weet je waarom hij zijn armen gestrekt heeft? Dat staat voor de actieve houding die bij genezing nodig is.
Luister, het is niet zomaar een beeld, het is gemaakt door de beroemde Russische kunstenaar Ilya Kabakov en zijn vrouw. Het Parool juichte toen het nieuws bekend werd: ‘Eindelijk een echte Kabakov in de stad.’ En de deskundigen van Stichting Kunst en Openbare Ruimte, die bij dit project hebben geadviseerd, zeggen: ‘Het echtpaar Kabakov heeft een scherp oog voor de menselijke psyche gepaard aan een groot gevoel voor humor.’
De woordvoerder van Mentrum bezweert dat het voor patiënten onmogelijk is om de ladders op te komen. Maar als patiënten voor hun rehabilitatie eerst een half uurtje naar buiten mogen en langzaam steeds langer en vaker, dan zijn er overal in de stad natuurlijk alternatieven genoeg voorhanden. Dus wat te doen als er eentje, al dan niet onder invloed van de engel, toch springt?
In ieder geval de nabestaanden uitleggen dat de patiënt het helaas niet goed heeft begrepen. En ook dat ze het beeld nu vooral niet moeten gaan zien als een permanente herinnering aan diens brute afscheidsdaad, als een memento desilire, gedenk te springen. Maar hoe ze het beeld dan moeten zien? Misschien moeten de Kabakovs zich daar nog eens over buigen.
Een animatie van het werk is te zien op youtube. Op 26 september wordt het werk onthuld met een mini-symposium ‘Kunst en psychiatrie’. Ilya en Emilia Kabakov zullen daarbij aanwezig zijn.