Zonder plan door een vreemde stad dwalen, zonder haast, zonder doel: een groter gevoel van vrijheid is niet denkbaar. Elke straat is goed, het toeval is je gids. Maar dat dwalen niet zo simpel is, merk je als je na een paar dagen steeds weer op dezelfde pleinen en in dezelfde hoofdstraten terechtkomt. Dat komt door de vorm van de stad, die ons onbewust stuurt. Maar het zit nog dieper ontdekten hersenonderzoekers recent: spontane beslissingen nemen is een van de moeilijkste dingen die er is. En dus klitten we in drommen in de stadscentra en laten we ons als koeien langs highlights voeren.
Om werkelijk vrij te kunnen dwalen moeten we ons juist onderwerpen aan strenge regels, wisten de Franse situationisten in de jaren vijftig van de vorige eeuw al. Guy Debord dwaalde bijvoorbeeld door Parijs aan de hand van de plattegrond van Londen. Een variant is een algoritme kiezen en dat consequent volgen: tweede rechts, eerste rechts, tweede links, herhaal. Dat kan leiden tot eindeloos in kringetjes lopen, maar even goed tot een zigzagkoers die je de binnen de kortste keren de stad uit voert. In ieder geval is het moeilijk om op deze manier een min of meer compleet beeld te krijgen van de stad als geheel.
Voor een deze week verschenen fietsspecial van S+RO – een vakblad over stedenbouw en ruimtelijke ordening – bedacht ontwerper Kris Borgerink een variant waarin toeval en overzicht met elkaar in evenwicht zijn. De fiets zette hem op het spoor: een beetje stad is te groot om te voet te verkennen en te fijnmazig voor een autotocht. Hij gebruikte de fiets niet alleen als vervoermiddel, maar ook als route: met Google Maps zette hij een tocht uit die de vorm van een fiets het dichtst benadert. De eerste voert door zijn woonplaats Utrecht, een kronkelroute van iets meer dan 18 kilometer. ‘Haast niet, dartel!’ schreef hij erbij. ‘Maak aantekeningen, neem foto’s en registreer niet alleen, bestudeer.’ Op zijn verkenning vond hij onder andere een paal ‘voor mensen die de weg kwijt zijn’ en een berg ijs die was overgebleven van Disney on Ice.
Voor NRC Next zette Borgerink fietsfietsroutes uit in Rotterdam en Amsterdam. De laatste heb ik getest en in mijn woonplaats vond ik een paar straten waar ik nog nooit was geweest – zo was de Nieuwe Looierstraat tot nu toe vreemd genoeg een blinde vlek – maar wat vooral indruk maakte is de totale ontregeling waaraan je ten prooi valt als je je laat leiden door de onzichtbare hand van een ontwerper. Zonder enige logica fiets je van hot naar her, soms tegen het verkeer in en meestal tegen je intuïtie in. Overbekende punten krijgen een heel nieuwe glans doordat je ineens van de zijkant komt, of achterlangs. De notoire dronkenlap Debord zou er van genoten hebben.
Routes zijn te downloaden op www.krisborgerink.nl/fietsroute. Het is een work in progress: op verzoek maakt hij gratis routes voor andere steden. Voorwaarde is slechts dat de stad niet te klein is, 100.000 inwoners lijkt de ondergrens.
