Een rotonde was vroeger een tamelijk zeldzaam verschijnsel: een groot verkeersplein bij de entree van een stad, vaak met een fontein of een veld krokussen in het midden. Het was bij uitstek een locatie voor rij-examens, vooral de manoeuvre ‘driekwart rond’ was berucht: voorsorteren, voorrang nemen, opschuiven naar de middenbaan, voorrang verlenen, terugschuiven naar de buitenbaan, weer voorrang verlenen, uitvoegen. En ondertussen in de spiegels kijken, heel veel in de spiegels kijken.
In navolging van Frankrijk en Engeland verschijnen halverwege de jaren tachtig de eerste rotondes-nieuwe-stijl in Nederland: gewone kruispunten worden omgebouwd tot kleine rotondes. Deze nieuwe rotondes hebben een afwijkend voorrangsregime: niet het verkeer van rechts heeft voorrang, maar het verkeer op de rotonde. Ze zijn een instant succes. Verkeerslichten zijn overbodig en ten opzichte van een gewone kruising daalt het aantal ongevallen met 54 procent. Door de geringere snelheid blijven de meeste ongevallen bovendien beperkt tot blikschade: het aantal doden en ziekenhuisopnamen daalt zelfs met 83 procent.
Wegenbouw is een zaak van lange adem, dus het duurt tot ver in de jaren negentig voor de werkelijke zegetocht van de rotonde begint. De afgelopen vier jaar laten bijna een verdubbeling van het aantal rotondes zien tot de huidige 2.769. En het einde is nog lang niet in zicht.
BIBEKO
Er is een complete rotonde-kunde ontstaan met eigen deskundigen en een eigen terminologie: een bibeko is bijvoorbeeld een rotonde binnen de bebouwde kom. De bebording is gestandaardiseerd – een bubeko heeft er maar liefst 24 – en voor de afmetingen zijn richtlijnen op gesteld. De nieuwste loot aan de stam zijn de ovonde en bottonde, respectievelijk een ovale rotonde over een snelweg en een combinatie van twee driekwart rotondes die in het midden verbonden zijn, als ware het een bot. Bij rotondes is alles geregeld, behalve één aspect: de inrichting van het middeneiland. Een rondgang door de kop van Noord-Holland leert dat rotondes buiten de bebouwde kom, op de kruising van N-wegen, meestal beplant zijn met winterharde heesters, vaak is een taartpunt vrijgehouden voor de onderhoudsmonteur van de ANWB-richtingaanwijzer. Binnen de gemeentegrenzen zie je veel grasveldjes en bloembakken, vooral geraniums zijn populair.
Maar de laatste jaren gebruiken steeds meer dorpen en steden hun rotondes om zich te profileren. In het slechtste geval heeft een gemeente nog ergens een kunstwerk staan waarmee ze geen raad weet. Zo kreeg Heerhugowaard van de plaatselijke bouwcombinatie een beeld voor het stadshart. Maar ja, het centrum was volop in verbouwing en daarom kwam het bronzen plastiek, dat zowel een pulserend hart als een bloem in de knop verbeeldt, terecht op de grote toegangsrotonde waar het verloren op de grote grasvlakte staat. Dat kan ik ook, moet een anonieme maecenas in Edam hebben gedacht toen hij een tweedehands zonnewijzer op de rotonde bij het plaatselijke zwembad gooide.
ROTONDEKUNST
Een kunstcommissie is evenmin een garantie voor geslaagde kunst, zeker niet als die commissie bestaat uit lokale politici. Neem Bovenkarspel dat een groepje van drie dansende vrouwen op de rotonde in de Florasingel liet zetten. Typische tuincentrumkunst die geen aanstoot geeft zou je zeggen: klassiek modern, smaakvol eigentijds en toch heel herkenbaar. Toch is het beeld driemaal vernield: de gemeente loofde een beloning van tienduizend euro uit.
In Hoorn vroegen wijkbewoners zelf om rotondekunst. De gemeente had nog geld in kas omdat ze standaard een half procent van de kosten van het bouwrijp maken van grond reserveert voor kunst. Maar wat moest er op komen? Het college van B&W bleek in een ander verband al toezeggingen te hebben gedaan aan twee kunstenaars, dus mocht Mary Schields twee bomen omgekeerd in een rotonde poten en kwam er een plastiek van Cyril Lixenberg op de rotonde verderop.
De gemeente Bergen gaf een onafhankelijke commissie van kunstkenners opdracht een kunstenaar te selecteren. Het werd Herbert Nouwens, die twee stalen torens van acht meter op de rotonde bij de ingang van het dorp posteerde. De Poort, noemde hij het. De bekladding van dit monumentale werk hield pas op toen de gemeente een hartig woordje sprak met het inderhaast opgerichte actiecomité dat het kunstwerk weg wilde hebben. En nu staan de torens rustig voor zich uit te roesten op het middeneiland, als een imposante bekroning van het kruispunt-nieuwe-stijl.
Bezoek ook: rotondologie.nl..
