Ratten bijten elkaar dood als ze met velen in een kleine ruimte verkeren. Mensen niet, die schikken en plooien, overleggen en ruziën, bedisselen en regelen. Deze week in een 18-delige serie over de strijd om de ruimte: een illegale zendmast in Landgraaf.
Grommend beklimmen grote zandauto’s de flanken van de berg bij Landgraaf. Op deze tachtig meter hoge mijnsteenberg wordt druk gebouwd aan een overdekte skihal, de opening staat gepland voor 1 december. Maar de berg is niet alleen bij skiërs in trek, aanbieders van mobiele telefonie waren hier al eerder neergestreken. Dat bleek toen landmeters van de gemeente het terrein opmaten voor de bouwvergunning van Snow World, zij stuitten toen op een zendmast van Telfort die op geen enkele tekening voorkwam.
Toch zijn zendmasten weldegelijk vergunningplichtig op grond van artikel 40 van de Woningwet, de Hoge Raad bekrachtigde dat afgelopen april naar aanleiding van een proces dat de gemeente Haarlemmermeer had aangespannen tegen illegaal geplaatste antennes. Frank Geurts, ambtenaar Ruimtelijke Ontwikkeling van Landgraaf: ‘Veel telefoonaanbieders proberen het gewoon, vooral Telfort heeft een reputatie hoog te houden.’ Een woordvoerster van Telfort houdt vol dat het om een hoge uitzondering gaat, maar ze geeft wel toe dat het bedrijf steeds een risico-inschatting maakt: ‘We voorzagen een lange procedure.’ Op mijn vraag of ik voor elke illegale Telfort-mast die ik vind duizend gulden krijg, wenst ze niet in te gaan.
De gemeente Landgraaf legde Telfort in juni een dwangsom op en schielijk haalde het bedrijf de zendmast van de berg. Plotseling bleek het voor Telfort wel mogelijk om met concurrent Ben een mast te delen. Ben zat namelijk ook al op de berg, in de top van een oude stoeltjeslift. Nu hangen de antennes broederlijk naast elkaar, een voorbeeld van de site sharing die de telefoonaanbieders met de mond belijden maar die in de praktijk slechts moeizaam van de grond komt. Cijfers over site sharing willen de bedrijven niet geven, dat valt onder het bedrijfsgeheim. Ook de rijksoverheid slaagt er niet in om deze gegevens boven tafel te krijgen voor haar Nationaal Antennebeleid, en moet genoegen nemen met de mededeling van KPN dat ‘de behoefte aan site-sharing evident is, ook zonder wettelijke verplichting.’ In Denemarken is site sharing wel wettelijk verplicht, het aantal antennes kon daar dan ook binnen de perken worden gehouden.
Bij de grondwerkzaamheden voor de skihal stuitten de bouwers overigens ook nog op elektriciteitskabels. Architect Ton Vandenberg: ‘Het was duidelijk dat die kabels de telefoonantennes van stroom voorzagen, maar niemand wist wie ervoor verantwoordelijk was. De oude eigenaar van de stoeltjeslift had een contract met Ben, maar dat ging alleen over de huur van de antenne. De kabels waren van KPN die daarvoor een contract had met de eigenaar van de grond: de gemeente. Een onontwarbare knoop. We hebben de kabel toen gewoon doorgeknipt, dan rollen de faxen met schadeclaims vanzelf binnen. Maar mooi dat er binnen acht uur een noodaggregaat stond en dat er binnen 24 uur een nieuwe kabel lag.’
Langzaam worden de telefoonaanbieders zich ervan bewust dat bestemmingsplannen ook voor hen gelden. Geurts: ‘Laatst belde Telfort dat ze hier in de Hoogstraat een antenne van twintig meter wilden plaatsen. Of het goed was dat ze alvast begonnen en achteraf een aanvraag indienden. Nee dus.’
De telefoonbedrijven klagen steen en been dat de gemeenten een snelle ‘uitrol van het mobiele netwerk’ frustreren. Het Rijk wil daarom de vergunningplicht voor antennes tot vijf meter hoog afschaffen. Dat zou ver strekkende gevolgen hebben omdat het tijdperk van de hoge antennes sowieso ten einde loopt. De paar duizend antennes die nog nodig zijn voor het GSM 1800- netwerk zijn goeddeels lager dan vijf meter, net als de tienduizend antennes voor het nieuwe UMTS-netwerk dat mobiel internet mogelijk maakt. De nieuwe wet zou gemeenten dus een groot deel van de bevoegdheden ontnemen om invloed uit te oefenen op de plaatsing van antennes, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten verzet zich dan ook tegen deze wetswijziging. Wel vindt de VNG dat gemeentes een lokaal antennebeleid moeten opnemen in hun bestemmingsplan. Gemeentes die niets regelen, moeten antennes tot vijf meter dan maar accepteren.
In de bestemmingsplannen van Landgraaf is de plaatsing van antennes al lang geregeld. Voor onopvallende antennes kan B&W nu al een vrijstelling verlenen, het plan hoeft dan alleen maar vier weken ter visie te liggen. Aan de nieuwe mast die Ben en Telfort moeten gaan bouwen, zullen echter zwaardere eisen worden gesteld. De huidige opstelling kan niet lang meer blijven staan omdat de berg twintig meter wordt opgehoogd om de skihal aan het zicht te onttrekken. De antennes komen dan in de ‘slagschaduw’ van de top te liggen. De gemeente Landgraaf wilde aanvankelijk een prijsvraag uitschrijven voor een geïntegreerd ontwerp van een kunstwerk en een antenne op de top. Door tijdsdruk lukt dat niet meer, dus komt er toch een aparte antenne van een twintig meter. Landgraaf mag er zelf een uitzoeken in een modellenboek. ‘U vraagt, wij draaien’, is de nieuwe opstelling van de telefoonbedrijven nu de gemeente haar tanden heeft laten zien.