Sinds begin vorig jaar tuft Jan Koster eens in de maand op zijn brommer vanuit Zaandam naar het Centrumeiland van IJburg om de zijgevels te fotograferen. Meestal in de loop van de middag, als het zonlicht langs de oost-westgerichte gevels strijkt – van zijn leermeester Jan Versnel, de fotograaf van de wederopbouwarchitectuur, weet hij dat beelden dan plasticiteit krijgen. Ook zijn voorliefde voor luchten met wolken heeft hij met Versnel gemeen, strakblauwe en grijze luchten vindt Koster saai.
Met zijn voeten vlak boven de grond, zodat hij elk moment kan stoppen, rijdt hij spiedend over de zandvlakte, waar, kavel voor kavel, een dichtbebouwde zelfbouwwijk verrijst. Sommige gevels zijn inmiddels aan het zicht onttrokken door een buurman-in-aanbouw, andere staan nog steeds eenzaam in het zand, als losse tanden in een verwoest gebit.
Hij kent de bouwheren noch de aannemers, maar aan hun zijgevels kan hij veel aflezen. De profs bouwen snel en bedekken de betonnen gevel binnen de kortste keren met een beschermende laag. Keurig strak in het pak, maar een tikje saai. Geef hem de amateurs en beunhazen maar, die het betonnen skelet vullen met kalkzandsteen dat langzaam verweert: het hemelwater legt er lange druipsluiers over. Pas maanden later komen er dan isolatieplaten op, meestal voorzien van het logo van de fabrikant, zodat de gevel een jurk met een subtiel dessin lijkt te dragen. Maar nog mooier vindt hij het als er anonieme witte platen op worden geschroefd, waarna de schroefgaten met zwarte teer worden dichtgesmeerd – het is bijna action painting. Weer later komen er folies overheen, die met verticale latten worden vastgezet. Als de wind daar vat op krijgt, zijn dwarslatjes nodig om het plastic in bedwang te houden, wat een lukraak Mondriaanpatroon oplevert.
Het zijn de zijgevels die veel meer individualiteit uitstralen dan de voor- en achtergevels die bijna standaard worden voorzien van grote ramen en prefab platen met metselwerk. Zolang de buurman er nog geen gevel naast heeft gezet, wordt je een blik vergund op de werkwijze en het karakter van de zelfbouwer, zegt Jan Koster, al is het hem daar uiteindelijk niet om te doen. Het gaat hem niet om het documenteren van de werkelijkheid, hij ziet in de eerste plaats kunst.
Het Centrumeiland doet hem denken aan De Noorderlingen, de film van Alex van Warmerdam over een nieuwbouwdorp in de jaren zestig, maar meer nog aan Gezicht op de Gouden Bocht in de Herengracht van de zeventiende-eeuwse schilder Berckheyde, waarop strijklicht de blinde zijgevels van de grachtenpanden verandert in abstracte vlakken, messcherp afstekend tegen de blauwe lucht. Maar zelfs van de rondrijdende bestelbusjes wordt hij enthousiast. Kijk, roept hij, wijzend op een witte bus met daarop een rood vlak, dat is net een werk van Ellsworth Kelly. Koster is nog lang niet uitgespeeld op IJburg.
