Architecten en stedenbouwers krijgen steeds meer normen op hun tekentafel. Is ontwerpen in dit woud van regels en eisen nog wel mogelijk? ‘Poldernormen’ is een serie over de oprukkende normering. Deze maand: functiemenging. De klap van de vuurwerkfabriek in Enschede zal nog lang naklinken. Niet alleen in de hoofden en harten van de omwonenden en nabestaanden, maar ook in de ruimtelijke ordening. De menging van functies, in vele nota’s en toespraken bepleit, heeft in mei van dit jaar forse schade opgelopen. Schone kantoren zijn misschien nog acceptabel voor een buurt, maar alles wat lawaai, stof of stank produceert - en al helemaal alles wat veiligheidsrisico’s oplevert - moet zo ver mogelijk uit de stad worden verbannen. Milieuzonering is een belangrijk instrument om overlast te voorkomen. Het belang ervan groeit door de huidige dereguleringsoperatie: tachtig procent van de bedrijven valt straks onder een Algemene Maatregel van Bestuur van de Wet milieubeheer en heeft dus geen milieuvergunning meer nodig. Omdat de ‘corrigerende functie’ van de vergunning daarmee vervalt, benadrukt de Vereniging van Nederlands Gemeenten (VNG) de perspectieven die zonering biedt. In de brochure ‘Bedrijven en milieuzonering’ heeft de VNG voor bijna vijfhonderd soorten bedrijven de minimale afstand vastgelegd ten opzichte van een rustige woonwijk. Daarbij is gekeken naar geur, stof, geluid, gevaar, verkeer en visuele hinder. Alle bedrijven zijn vervolgens ingedeeld in zes categorieën, variërend van een minimale afstand van nul tot tien meter (categorie 1) tot meer dan anderhalve kilometer (categorie 6). Met nadruk stelt de brochure dat het slechts indicaties zijn, maar zoals dat gaat met gekwantificeerde grootheden: ze worden al snel tot harde eisen waar de rechter graag op terugvalt. Herenakkoord Veel gemeenten werken met dit systeem, sommige gebruiken het zelfs om functiemenging te bevorderen. Zo geeft Utrecht in delen van de stad die zijn aangemerkt als ‘gemengd gebied’ vrijstellingen aan bedrijven tot en met categorie 2. Dat klinkt ruimhartig, maar een buurthuis, plaatwerkerij of groothandel in bouwmaterialen mag al niet, die vallen onder categorie 3. Voor alle duidelijkheid, voor woonwijken is sowieso geen sprake van vrijstellingen. Niet alleen gemeenten zorgen voor scheiding van functies, ook bedrijven zelf verzetten zich uit alle macht tegen menging. Vanaf 1993 maakte Forbo-Krommenie bezwaar tegen de bouw van de Zaanse Vinex-wijk Saendelft op 180 meter van zijn fabrieksterrein. Het bedrijf was bang voor toekomstige klachten over de linoleumgeur en wilde bovendien niet beknot worden in zijn mogelijkheden tot uitbreiding. Maar de gemeente zette door, maakte het terrein in 1997 bouwrijp, keurde in 1998 het bestemmingsplan goed en begon de 814 woningen te bouwen. Beide partijen huurden deskundigen in, en zoals gebruikelijk kwam daar bij beide uit wat de opdrachtgever wilde horen. Uit het onderzoek van Zaanstad bleek dat maximaal tien procent van de bewoners ‘geurgehinderd’ wordt - precies onder de landelijke doelstelling van maximaal twaalf procent - terwijl het adviesbureau van de fabriek viermaal zoveel potentiële slachtoffers vond. Tot tweemaal toe schorste de bestuursrechter de bouwvergunning en in afwachting van een uitspraak van de Raad van State kwamen de partijen tot een herenakkoord: 290 woningen minder, Forbo kreeg het recht om vier hectare grond te gebruiken voor uitbreiding en het toegestane percentage geurgehinderden werd vastgesteld op maximaal dertig. In ruil daarvoor accepteerde Forbo dat de bufferzone kleiner wordt dan de zevenhonderd meter die de VNG adviseert. Ton naar advocaten Bedrijven zijn niet alleen bang om dicht bij woningen te zitten, ze willen ook liever bij elkaar uit de buurt blijven. In het manifest ‘Ruimte voor bedrijven’ stellen de werkgeversorganisaties dat de ruimtewinst door herstructurering van bedrijfsterreinen niet overschat mag worden. Fokke Veenema van MKB Nederland, een van de opstellers van het rapport: ‘Pronk gaat ervan uit dat er bij binnenstedelijke bedrijfsterreinen een ruimtewinst van 35 tot 40 procent te boeken is. Wij houden het op maximaal twintig procent, en onze collega’s van VNO-NCW zitten nog lager.’ Veenema ziet nadrukkelijk niet alleen de strenge milieuregelgeving als probleem, maar ook de afgenomen tolerantie van bewoners. Daarover kan Herman Bok van de gelijknamige verffabriek in de Amsterdamse Jordaan meepraten. Dit jaar deed de Raad van State uitspraak in een acht jaar slepende rechtszaak die een verontruste achterbuurvrouw tegen hem had aangespannen. ‘Dat mens dreef het zo ver op de spits dat zelfs het positieve oordeel van de brandweer en de gemeentelijke milieudienst geen genade vond in de ogen van de rechter. Ik moest instemmen met het oordeel van een onafhankelijke derde, dat werd TNO. Die eiste dat de veiligheidsdeuren die de brandweer had voorgeschreven aan beide zijden extra bekleed zouden worden, dat de sponningen werden vervangen en dat ik nog maar twee van de negen etages zou gebruiken voor opslag. Maar goed ik mag dus blijven.’ Bok ging het gevecht aan omdat hij zichzelf niet op een bedrijventerrein kon voorstellen. ‘Drie ton aan investeringen en een ton aan advocaten heeft me dat gekost. Het is maar goed dat je niet weet waar je aan begint.’ Niet iedereen kan dat opbrengen, het is dan ook niet verwonderlijk dat het aantal fabriekjes in de Amsterdamse binnenstad tegenwoordig op de vingers van twee handen te tellen is: er worden nog biljards, buggies, fietsen, zeven, ijs en tempé gemaakt, verder is er nog een distilleerderij, een machinebouwer en een kartonnagefabriek in bedrijf. Afgelegen bedrijfsterrein Bovenstaande voorbeelden illustreren hoe sterk de ‘ontmengingskrachten’ zijn in bestaande situaties waar al bedrijven gevestigd zijn of al mensen wonen. Maar op een tabula rasa is menging van functies bijna helemaal uitgesloten: de normering van de VNG wordt daar met passer en liniaal doorgevoerd want nieuwe bewoners staan klaar om elke hinder aan te vechten. Waar geen gewoonterecht is - ‘u wist waar u aan begon toen u hier kwam wonen’ - is het ontbreken van overlast de norm. In de Amsterdamse Vinex-wijk Nieuw-Sloten werd het plaatselijke café binnen de kortste keren gedwongen zijn deuren te sluiten wegens ‘gierende banden en buiten urineren’. Het bestemmingsplan werd gewijzigd, nu zitten er alleen nog een chinees en een hamburgertent in het winkelcentrum. Zo blijven monotone Vinex-locaties en afgelegen bedrijfsterreinen de norm. Minister Brinkhorst lanceerde onlangs het plan voor agrarisch-industriële complexen op industrieterreinen. Zijn voorstel sluit naadloos aan bij de toenemende scheiding van functies: eindelijk een platteland zonder landbouw. Op de Maasvlakte wil hij een volledig geïntegreerde varkensflat van drie verdiepingen zetten. Directeur Hein Dorresteijn van mengvoederbedrijf Cavo Latuco, nu nog gevestigd op industrieterrein Lage Weide, zou daar wel naast willen zitten. ‘Door de bouw van Leidsche Rijn is er ineens een stolp over ons industrieterrein gezet voor geluid, stof en geur. We hebben een koek gekregen die we als bedrijven onderling maar moeten verdelen. Maar de snelweg A2 eet al bijna de hele koek op.’ Officieel telt de snelweg niet mee, maar hij houdt zijn hart vast als toekomstige bewoners van Leidsche Rijn naar de rechter stappen onder het motto dat het ze niet interesseert of ze door de kat of door de kater worden gebeten.
Taal / Language
Boeken
- Leven onder het luchtruim
- Bouw in de buurt – Leidraad voor Nederland
- Slim Zand – Hoe ASML verscheen in Veldhoven
- Asfaltreizen – Een verkenning van de snelweg
- Binckhorst Magazine
- De marktgids voor Amsterdam
- De mobiele stad – Over de wisselwerking van stad, spoor en snelweg
- De Ronde van U.
- De vierkante meter
- Eigen baas – Kort & krachtig
- Eindhoven Hoofdstad
- Groeten uit Vinexland
- Handboek Eigen Baas (gratis)
- Het land van Lely – Reisboek in 103 stukken
- Kruispunt Utrecht
- Kunstwerken & Kunstwerken
- Lelysteden – Een associatieve reisgids
- Naar een alzijdig station
- Onder Weg!
- Ruimte voor de Amsterdamse binnenstad
- Snelweg x Stad
- Stedelijke vraagstukken, veerkrachtige oplossingen
- Streetwise Rotterdam
- Turtle 1 – De auto uit Afrika
- Wij zijn goed
Kranten en tijdschriften
- AD Magazine
- Academie van Bouwkunst
- Arcam
- Archined
- Architectuur Lokaal
- Arma
- Autoweek
- BPD Magazine
- Blauwe Kamer
- Bouw
- Brussel Deze Week
- CRa
- De FLA-krant
- De Gids
- De Groene Amsterdammer
- De Journalist
- De Volkskrant
- De Zaak
- HP/De Tijd
- Het Financieele Dagblad
- Het Parool
- Humanist
- Intermediair
- Lira Bulletin
- Lucasx
- Mainline
- Metro
- NRC Handelsblad
- NRC Magazine
- NRC Next
- NRC Weekblad
- New Business
- OneWorld Magazine
- Podium voor Architectuur
- Psy
- S+RO
- Smaak
- Spiegel Online
- Stad-Forum
- Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken
- Trouw
- Uit&thuis
- VPRO Gids
- Veldhovens Weekblad
- Vrij Nederland
- Wallenburgtribune
- Wij maken Nederland