Moet de snelweg versmelten met het landschap of telt alleen veiligheid? Ook Nederland kent een modebeleid voor de weg. 'Heel het wegennet is een nationaal goed, dat niet alleen zijn practische betekenis heeft, maar ook van onberekenbare waarde is voor ieders welbehagen in eigen land. Daarom moeten wij aan alle wegen den eisch stellen van schoonheid, schoonheid van den weg zelve, behoud van schoonheid voor het landschap er langs.' Het zou het motto kunnen zijn van de Rotterdamse Architectuur Biënnale die volgende week van start gaat, maar in werkelijkheid schreef Jac Thijsse deze woorden bijna zeventig jaar geleden in het blad Wegen. Ten onrechte wordt mobiliteitsesthetiek gepresenteerd als een geheel nieuwe benadering: Cornelis Lely, de toenmalige minister van Waterstaat, vroeg Staatsbosbeheer reeds in 1916 als vaste adviseur voor de beplanting langs nieuwe wegen. Zo wilde hij bereiken dat een 'eenheid van opvatting wordt bewaard wat niet in die mate het geval zou zijn, wanneer de adviezen op aanvraag van de arrondissements-ingenieurs door de betrokken houtvesters werden gegeven.' De afdeling Verkeerswegen van Staatsbosbeheer was daarmee een feit. Tot de Tweede Wereldoorlog lag de nadruk op de inpassing van de weg in het landschap: een weg werd gezien als een wond die zo goed mogelijk moest worden aangeheeld. Gezichtsbepalend was ingenieur Overdijkink, die nu enigszins laatdunkend 'de estheticus onder de boompjesplanters' wordt genoemd maar wiens richtlijnen tot ver na de oorlog doorwerkten. In 1935 verscheen van zijn hand 'De weg in het landschap', een brochure met bespiegelingen, tips en voorbeelden van 'goede' en 'foute' inpassingen. Overdijkink oriënteerde zich niet op de Amerikaanse parkways, maar op de Duitse Autobahnen. Al in 1930 - dus ruim voor de opkomst van de nazi's - legde het Reichsverkehrsministerium richtlijnen vast voor de vormgeving van snelwegen. De Duitse passie voor fraaie bochten langs mooie uitzichtspunten sneuvelde op de Nederlandse zuinigheid: lange tijd heerste hier de rechte lijn, net als bij de wegen die tijdens de Napoleontische bezetting waren aangelegd. De voorliefde voor classicistische bruggen en viaducten sneuvelde eveneens, maar verder werden de Duitse ontwerpprincipes goeddeels overgenomen. Zo mochten er alleen bomen en struiken worden gebruikt die volgens de 'plantensociologie' in het betreffende gebied thuishoorden. Na de oorlog waren de Duitse opvattingen over inrichting bij voorbaat verdacht, de esthetische aanpak maakte plaats voor een civiel-utilitaire. Bomen langs de weg waren niet meer in eerste instantie bedoeld als een landschappelijke ingreep, maar moesten bochten begeleiden en zo de kans op ongelukken verminderen. Het was een gouden tijd voor de afdeling Verkeerswegen: overal werden snelwegen aangelegd en vrijwel elk plan werd uitgevoerd. In de jaren zeventig was het afgelopen met het onbekommerde vooruitgangsgeloof, in 1972 werd bij Holten voor het eerst een tracé gewijzigd om de natuur te ontzien: 'mycologische bijzonderheden' wonnen het van de asfaltmachines. De nadruk op ecologie en de Wet op de Geluidshinder drongen de wegen-planners in het defensief. Tegelijk zorgden strengere veiligheidseisen en drukker verkeer voor een steeds complexere puzzel die te lijf werd gegaan met Milieu-Effect Rapportages en Visueel Ruimtelijke Analyses. Gevolg was dat de snelweg werd opgevat als een autonoom element: het ging niet langer om de weg in het landschap, maar om de weg als landschap. De weg mocht gezien worden en beplanting werd steeds vaker weggehaald. De ontwerpaandacht verschoof naar het meubilair van de weg, zoals geluidsschermen en viaducten. Aan de grootste schandvlek kon echter noch Rijkswaterstaat, noch de afdeling Verkeerswegen veel doen: de opmars van bedrijfsdozen en spiegelkantoren langs de snelwegen. 'Wat de tuberculose en de kanker zijn op het gebied van de volksgezondheid, is de lintbebouwing ten aanzien van de volkswelvaart en 's lands welstand', schreef ingenieur Anton Mussert al in 1931. Musserts snelwegen op poten kwamen er niet, maar de snelwegen zouden wel voor eens en voor al gevrijwaard blijven van deze linten. Vanaf de jaren tachtig ging het echter fout: bedrijven verlieten de stad en zochten zichtlocaties langs de snelweg op. Colleges van burgemeesters en wethouders gingen door de knieën voor projectontwikkelaars: werkgelegenheid voor de lokale bevolking, weet u wel. Zes jaar geleden ging het laatste restje centrale regie verloren: de afdeling Verkeerswegen werd gedecentraliseerd. Sindsdien mag Rijkswaterstaat zelf beslissen of ze advies vraagt bij de aanleg of aanpassing van een weg, en zo ja, aan wie. De adviesbureaus, de hedendaagse variant van de houtvesters uit de tijd van Lely, spinnen er garen bij.
Taal / Language
Boeken
- Leven onder het luchtruim
- Bouw in de buurt – Leidraad voor Nederland
- Slim Zand – Hoe ASML verscheen in Veldhoven
- Asfaltreizen – Een verkenning van de snelweg
- Binckhorst Magazine
- De marktgids voor Amsterdam
- De mobiele stad – Over de wisselwerking van stad, spoor en snelweg
- De Ronde van U.
- De vierkante meter
- Eigen baas – Kort & krachtig
- Eindhoven Hoofdstad
- Groeten uit Vinexland
- Handboek Eigen Baas (gratis)
- Het land van Lely – Reisboek in 103 stukken
- Kruispunt Utrecht
- Kunstwerken & Kunstwerken
- Lelysteden – Een associatieve reisgids
- Naar een alzijdig station
- Onder Weg!
- Ruimte voor de Amsterdamse binnenstad
- Snelweg x Stad
- Stedelijke vraagstukken, veerkrachtige oplossingen
- Streetwise Rotterdam
- Turtle 1 – De auto uit Afrika
- Wij zijn goed
Kranten en tijdschriften
- AD Magazine
- Academie van Bouwkunst
- Arcam
- Archined
- Architectuur Lokaal
- Arma
- Autoweek
- BPD Magazine
- Blauwe Kamer
- Bouw
- Brussel Deze Week
- CRa
- De FLA-krant
- De Gids
- De Groene Amsterdammer
- De Journalist
- De Volkskrant
- De Zaak
- HP/De Tijd
- Het Financieele Dagblad
- Het Parool
- Humanist
- Intermediair
- Lira Bulletin
- Lucasx
- Mainline
- Metro
- NRC Handelsblad
- NRC Magazine
- NRC Next
- NRC Weekblad
- New Business
- OneWorld Magazine
- Podium voor Architectuur
- Psy
- S+RO
- Smaak
- Spiegel Online
- Stad-Forum
- Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken
- Trouw
- Uit&thuis
- VPRO Gids
- Veldhovens Weekblad
- Vrij Nederland
- Wallenburgtribune
- Wij maken Nederland
Projecten
Onderwerpen
Series
- De kust
- De lunch
- De markten van Amsterdam
- De mobimens
- De telefooncel
- Dossier A2
- Dossier A4
- Dossier A10
- Dwars kijken
- Expats
- Fietsverkenningen zuidwestflank Amsterdam
- Get your kicks on the E3
- Groeten uit Vinexland
- Het ontwerp
- Het product
- IJ-tje
- Na dato
- Noord-Amsterdam
- Poldernormen
- Rond Brussel
- Sloop
- Stedenatlas
- Strijd om de ruimte
- Tand des tijds
- Turtle 1
- Wat doet dat daar
- Weststrook
- Zinloze mobiliteit