‘Je neemt hier gewoon de fiets. Iedereen fietst. Je zou niet weten hoe het anders moet. In steden is de eenheid van afstand de fietsminuut, zelfs in de brochures van de makelaar.’ Dit citaat uit de inaugurele rede van Giselinde Kuipers, hoogleraar voor sociologie van langetermijnprocessen, zet in één klap het belang van de fiets neer voor de ruimtelijke ordening.
Fietsen is zo vanzelfsprekend in Nederland, dat we ons nauwelijks meer bewust zijn van de gevolgen die het heeft op ons land, onze cultuur en onze steden. Een kwart van alle verplaatsingen in Nederland wordt met de fiets gemaakt. In de steden groeit het aandeel van de fiets bovendien snel, zo nam in Amsterdam binnen de ring het aandeel sinds 1990 toe van 39 tot 62 procent ten koste van auto en tram. Tegelijk neemt het fietsgebruik op het platteland af, door de toegenomen welstand en de spreiding en verdunning van voorzieningen.
De voordelen van fietsen zijn onmiskenbaar, maar langzaam worden ook de nadelen van de groei zichtbaar: de steden raken letterlijk verstopt met fietsen. Zoals de auto in de jaren zestig en zeventig de fietser verdreef, zo dreigt de fietser nu de voetganger te verdrijven. De fiets is voor onze steden zegen en vloek tegelijk: hoe versterken we de succesvolle kanten en hoe lossen we de problemen op? Daarover buigt deze fietsspecial van S+RO zich.
Verkeersplanners houden zich allang bezig met de wederzijdse beïnvloeding van infrastructuur en ruimtelijke ordening. Om helderheid te scheppen in deze kip-ei-discussie stelden Duitse planologen eind jaren negentig de ‘Mobiliteit Feedback Cyclus’ op, die brede ingang vond. Vreemd genoeg is dit model nog nooit specifiek toegepast op de fiets, ruimtelijk onderzoeker Marco te Brömmelstroet van de UvA maakt deze omissie goed.
Rick ten Doeschate, architect en ex-fietskoerier, laat aan de hand van de keuze van zijn woonplaats zien hoe de feedbackcyclus doorwerkt in de netwerkstad en hoe je daar zonder auto kunt overleven. Onderzoeker Arjan Harbers van het Planbureau voor de Leefomgeving waarschuwt in zijn column voor de negatieve gevolgen van de fiets als maat voor de stedenbouw: door zijn snelheid werkt de fietser saaie plinten en afgelegen parken in de hand.
Over het fietspad van de toekomst buigt Bas Govers van verkeerskundig bureau Goudappel Coffeng zich. Aan het heikele thema van de onderdoorgang van het Rijksmuseum in Amsterdam – wel of geen fietsers na de renovatie – brandt hij zijn vingers niet, maar hij pleit wel voor beperking van de fiets in de centra van de steden. Bovendien is hij tegen het domweg overal aanleggen van fietspaden: we moeten zoeken naar shared space-oplossingen. Door slimme ontwerpen kun je fietsers en auto’s namelijk op een veilige manier mengen.
Shared space ligt ook ten grondslag aan de oplossing die kunstenares Roosmarijn Vergouw bedacht voor het fietsparkeren. Met schijnwerpers tekent zij parkeervakken op de stoep: hoe meer fietsers, des te meer vakken. De weerbarstige praktijk van de stations – veertig procent van alle treinreizigers komt per fiets – wordt beschreven door Michiel Slütter, hoofdredacteur vanVogelvrije Fietser. Hij ging onder andere kijken in Utrecht, waar in 2013 aan de westzijde van het station een proef begint met betaald parkeren. Hoewel tegenstanders te hoop lopen, blijkt betaald parkeren voor de Fietsersbond allang geen taboe meer te zijn.
Het stimuleren van fietsen is niet alleen een kwestie van het aanleggen van infrastructuur, laat Raymond Linssen van Agentschap NL zien. Hij buigt zich over de fietscultuur en kijkt daarbij verder dan de Randstad en de obligate fietscursussen voor allochtone vrouwen. Uitgerekend in het Overijsselse dorp Raalte vindt hij inspiratie, daar kan Rotterdam volgens hem nog veel van leren.
Ook Conrad Kickert, promovendus aan de Amerikaanse University of Michigan, benadrukt dat het succes van fietsen afhankelijk is van ‘stedelijke vorm, vervoersnetwerken én stedelijke cultuur’. Kopenhagen en Amsterdam zijn weliswaar nog steeds toonaangevend in de wereld, maar ook in Amerika ziet hij een kentering. De fiets kan volgens hem tevens als wegbereider fungeren bij de omvorming van de autostad tot een voetgangersstad.
Het beeld van deze special is van de hand van Michiel Plas, hij maakte glamoureuze foto’s van drie infrastructurele kunststukjes voor fietsers: de Maastunnel in Rotterdam, de Fietsappel in Alphen aan den Rijn en de Nesciobrug in Amsterdam. En ontwerper Vincent Meertens fietste een fiets door Utrecht en zette die uit in Google Maps. U kunt de route zelf nafietsen door de app te downlaoden. Veel plezier!
