Er waart een spook door onze steden, het spook van de gentrificatie. Stijgende huizenprijzen, verdringing van arme mensen, eroderende buurten: gentrificatie is een containerbegrip waarin veel maatschappelijke problemen samenkomen. Om er verder in door te dringen besloot kunstenaar en onderzoeker Sjoerd ter Borg niet de diepte in te gaan, maar juist aan de oppervlakte te blijven: kun je aan de buitenkant zien of een buurt gentrificeert?
Intuïtief weet iedereen op welke tekenen je moet letten. De kiloknaller die plaatsmaakt voor een vegetarische slager: check. Het morsige café dat na een verbouwing een nieuw leven begint als waterwinkel: check. De matrassenzaak waar ineens ecologische yogamatjes/houten hobbelpaarden/vintage jurkjes worden verkocht: check.
Ter Borg, die deel uitmaakt van het collectief Aesthetics of Exclusion, probeert computers te trainen om deze subjectieve kennis los te laten op de beelden die Google Streetview elk jaar van onze straten maakt. De eerste stap was de foto’s uit Streetview te schrapen, er vervolgens met de hand – nou ja, met de muis – de pui uit te knippen en die plaatjes ten slotte voor te leggen aan zoveel mogelijk mensen: met een swipe naar links kunnen ze de pui classificeren als niet-gegentrificeerd, naar rechts wel.
Amsterdam was de plaats waar Ter Borg zijn streetswipe testte, een kleine vijfhonderd mensen beoordeelden foto’s van puien in dertien straten. Met die gegevens vergeleek hij vervolgens de jaren 2009, toen de autootjes van Google Streetview voor het eerst rondreden, en 2019. In sommige straten was niet veel veranderd, vooral buitenwijken als de Bijlmer en Nieuw-West bleken behoorlijk resistent. Grote sprongen waren te zien in de negentiende-eeuwse gordel, zo ging de Van der Pekstraat in Noord van 6 naar 49 procent en de Javastraat in Oost van 5 naar 51 procent. Verrassende koploper bleek de Spaarndammerstraat, die inmiddels voor tweederde gegentrificeerd is. Daarmee is deze straat in West niet alleen de sterkste groeier, maar ook de absolute topscorer.
Hoe betrouwbaar is de meetmethode? Opvallend is hoe ruim de proefpersonen het begrip gentrificatie opvatten: niet alleen kekke boetiekjes worden naar rechts geswipet, maar ook de filialen van Albert Heijn. Daarmee is niet iedereen het eens, in de rubriek mismatch reageert een respondent: ‘This is a generic chain store.’ Uiteraard in het Engels, de taal van de gentrificatie.
Meeste stemmen gelden, aan dat uitgangspunt wil Ter Borg, die meteen toegeeft dat hij zelf tot de jonge, hoogopgeleide nieuwkomers behoort, niet tornen. Maar hij is zich bewust van de bias die elk classificatiesysteem in zich draagt en daarom wil hij met zijn team gaan onderzoeken wie er swipen en wat dat zegt over de uitkomst. Is het inderdaad vooral de hoogopgeleide voorhoede van gentrificeerders die de test doet? Vertekent dat het beeld? Of kom je gentrificatie nu eenmaal het beste op het spoor door het early adopters te vragen – boeven vang je tenslotte ook met boeven?
Zelf bijdragen aan het onderzoek? Ga naar streetswipe.net en beoordeel de foto’s. Je kunt ook helpen door zelf puien uit te knippen.
