De afgelopen anderhalve eeuw is de levensverwachting gemiddeld met 2,5 jaar per decennium toegenomen. Dat komt neer op een stijging van 6 uur per dag. Of, om het nog concreter te maken: tijdens het lezen van deze special, wat bij een gemiddelde leessnelheid zo’n twee uur in beslag neemt, stijgt uw levensverwachting met een half uur! Die winst stijgt naarmate u langzamer leest.
We worden ouder en niet zo’n beetje ook. Van de meisjes die nu worden geboren, zal maar liefst de helft honderd jaar of ouder worden, becijfert Joop de Beer van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI). Hoe en waar de Sophie’s en de Indy’s tegen die tijd wonen is niet te voorspellen, de gevolgen van de pensionering van de huidige babyboomgeneratie zijn al complex genoeg. In weerwil van alle berichten over het vergrijzende en krimpende platteland, weten we wel dat de meeste ouderen in de stad zullen wonen en dat de vergrijzing daar het hardst zal toeslaan. Neem Amsterdam, met zijn imago van hip & happening: in het jaar 2040 zullen er in de metropoolregio 200.000 ouderen bij zijn gekomen, een stijging van 212 procent ten opzichte van 2010. Dat is zelfs in relatieve zin veel meer dan in Oost-Groningen, waar het aantal met 159 procent zal groeien.
‘We hebben geen flauw idee van de gevolgen van de vergrijzing, maar de stad is in ieder geval het meest geschikte laboratorium om te onderzoeken wat werkt en wat niet.’ Dat was de conclusie van Jeroen Slot, hoofd O+S van de gemeente Amsterdam, afgelopen november bij het debat 65 Tinten Grijs. Deze special van S+RO bezoekt het lab en brengt de state of the art in kaart. Bijvoorbeeld aan de hand van een bespiegeling van de inmiddels zelf gepensioneerde stadssocioloog Lodewijk Brunt, die zijn eigen huis, straat en buurt langs de meetlat van de beroemde stadsonderzoeken van de Chicago School legt.
Het openingsverhaal is van onderzoeker Frank van Dam, die de resultaten uit de net afgeronde studie van het Planbureau voor de Leefomgeving toespitst op de stad. Ouderen zouden wel eens een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het in stand houden van buurtvoorzieningen, vermoedt hij. In twee kaders toetst hij de wereld van de cijfers en prognoses aan zijn persoonlijke leven: hoe woont zijn moeder en hoe gaat het met de middenstand bij hem om de hoek? De column van Arjan Harbers, die de degens kruist met ruimtelijk econoom Gerard Marlet, sluit daarbij aan: senioren houden het culturele klimaat van de stad op peil en brengen de compacte stad dichterbij.
Bij ons voorland denkt iedereen meteen aan Japan, het meest vergrijsde land van de wereld. Maar volgens Japankenner Rob van der Bijl zijn de culturele en stedenbouwkundige verschillen te groot om veel van dit land te kunnen leren. Daarom hebben we Gert-Jan Hospers zijn licht laten schijnen op de nummer twee van de ranglijst, Duitsland, waar inmiddels meer incontinentieluiers worden verkocht dan babyluiers. Tracy Metz bericht uit Amerika, waar het cliché van bejaardenstad Sun City aanvulling blijkt te behoeven: veel Amerikaanse senioren trekken het hele jaar rond in hun Recreational Vehicles en strijken alleen met Kerst nog even neer in de buurt van hun kinderen.
Nederlanders zijn niet zo beweeglijk en dat geldt al helemaal voor de Nederlandse ouderen: zij zijn honkvast, liefst tot de dood erop volgt. Ouderen blijven thuis wonen, zelfs als hun woning daartoe eigenlijk niet langer geschikt is. De Raad voor de Leefomgeving maande eind januari daarom tot spoed bij de aanpassing van woningen. Initiatieven voor seniorensteden maken in ieder geval geen kans, hooguit zijn er steden die zo sterk vergrijzen dat ze de facto een seniorstad worden. Apeldoorn bijvoorbeeld, zo blijkt uit het stuk van Tineke Lupi, waar straks één werkende de lasten van twee ouderen moet dragen. Of Vlaardingen, waarheen The Cloud Collective afreisde toen uit hun data-analyse bleek dat de stad drie keer voorkwam in de top 25 van meeste vergrijsde buurten. Ter plekke constateerden de jonge onderzoekers dat deze buurten alledrie ruimtelijk gesegregeerd zijn en, verrassend genoeg, dat deze zelfverkozen afzondering juist kansen biedt.
Tot slot een stuk over de infrastructuur, want ouderen blijven steeds langer vitaal en dynamisch. Keerzijde daarvan is een toename van het aantal ongelukken: jaarlijks zijn er inmiddels honderd dode en drieduizend ernstig gewonde fietsers van 65 jaar of ouder te betreuren. Ragnhild Davidse van SWOV ziet niets in shared space-oplossingen, ouderen hebben volgens haar juist behoefte aan bredere fietspaden, opvallende markeringen en een verdere scheiding van verkeersstromen. Mooier kunnen we het niet maken, veiliger wel.
