Het begin van de N23, de nieuwe provinciale weg van Alkmaar naar Zwolle, ligt er, maar gemakkelijk te vinden is het niet. Je moet richting Broek op Langedijk rijden en ter hoogte van Heerhugowaard niet de afslag Caravanboulevard nemen, maar de volgende: bedrijventerrein Zandhorst II.
Na een paar honderd meter lijkt het even of de weg ophoudt. Er ligt weliswaar asfalt, maar dat is alleen nog maar de ruwe onderlaag. Gewoon verder rijden naar het nieuwe, hagelwitte viaduct dat je onder het spoor doorvoert en dan kom je op een immense vlakte met zandhopen, waar mannen in fluorescerende pakken kabels trekken. Eén bedrijf heeft zich hier al gevestigd, Ammeraal Beltech, ‘wereldspeler in proces- en transportbanden’. Welkom op bedrijventerrein De Vaandel, dat zich afficheert met zijn goede bereikbaarheid: ‘De provincie start in de komende jaren met de aanleg van de N23-Westfrisiaweg. Een directe verbinding naar Hoorn, de A7 en uiteindelijk naar Zwolle.’ Maar klopt dat wel?
Half februari maakte minister Melanie Schultz van Infrastructuur en Milieu bekend hoe ze de komende vijftien jaar in totaal 6,4 miljard euro gaat bezuinigen. Een aantal projecten wordt uitgesteld, zes wegenprojecten zijn definitief geschrapt. Alle zes buiten de Randstad, en daarvan liggen er drie op de weg die vanaf Alkmaar naar het oosten loopt.
Inmiddels dreigen nieuwe bezuinigingen: op 28 maart liet Schultz de Kamer weten dat ze in 2014 weliswaar 300 miljoen extra zal investeren in wegen, maar dat tegelijk de automatische prijscompensatie voor het Infrastructuurfonds vervalt. Per saldo betekent dit dat ze nog 1,3 miljard extra moet snijden. Volgens branche-organisatie Transport en Logistiek Nederland gebruikte het kabinet het Infrastructuurfonds al als een ‘grabbelton’, maar ‘inmiddels lijkt het een plunderpot geworden.’
‘Heet dit een #Randstadkabinet??’ twitterde de Overijsselse CDA-gedeputeerde Theo Rietkerk boos toen Schultz de eerste bezuinigingsronde bekend maakte. Is het inderdaad randstedelijke arrogantie om juist de wegen in de provincie weg te strepen? Betekenen de bezuinigingen ook echt de doodsteek voor de route die via N23, N50 en N35 van de duinen naar Duitsland voert? En waarom is die weg eigenlijk noodzakelijk?
Noord-Holland
De plannen voor het stuk Alkmaar-Zwolle dateren al van de jaren zestig van de vorige eeuw: dit zou een echte snelweg worden met ongelijkvloerse kruisigen, volledig betaald door het Rijk. Maar in 1998 valt het doek: de vervoerswaarde van de weg is volgens het Rijk te laag. Het bedrijfsleven in de regio is het daarmee hartgrondig oneens, dat wil niet alleen een betere oost-westverbinding in Noord-Holland zelf, maar ook een directe verbinding met Zwolle en het Duitse achterland.
De ambitie wordt teruggebracht: opwaardering van de bestaande wegen tot een tweemaal tweebaansweg waar je honderd kilometer per uur kunt rijden. Maar zelfs dat blijkt te duur, dus moeten sommige stukken voorlopig maar enkelbaans blijven en wordt ook de vreemde knik in de dijk bij Lelystad, waardoor je negen kilometer moet omrijden, niet meteen aangepakt.
Zo blijft een project over van 525 miljoen euro, de provincie en regio zijn bereid daarvan bijna de helft zelf te betalen, of het Rijk maar even 275 miljoen wil bijdragen, want dat profiteert ten slotte ook van de ‘bypass voor de Randstad’. Nee dus: het Rijk blijft van mening dat de kosten niet opwegen tegen de baten en wil slechts 35 miljoen vrijmaken. Eind 2010 krijgt Noord-Holland er nog een extraatje van 11,6 miljoen bovenop, en Flevoland 10 miljoen, maar minister Schulz pakt dat nu weer af (zie kader).
Is het daarmee einde oefening voor de N23? ‘De weg komt er,’ zegt Elisabeth Post, de Noord-Hollandse gedeputeerde Verkeer en Vervoer. Zíj kan contractueel namelijk niet terug omdat de provincie zich financieel garant heeft gesteld, ze zal de 11,6 miljoen dus zelf moeten opvangen. Als ze al kwaad is over deze tegenslag, dan laat ze het niet merken: ‘De problemen in de Randstad zijn gewoon groter, daar heeft Melanie Schultz gelijk in.’ Wel wil ze aanstaande maandag, als de vaste Kamercommissie zich over de infrastructuur buigt, een toezegging lospeuteren: áls er meevallers zijn bij de aanbesteding van andere projecten, dan wil zij alsnog haar miljoenen.
De reactie van Post wordt niet alleen ingegeven door het feit dat Schultz een partijgenoot van haar is. De rijksbijdrage aan het Noord-Hollandse deel van de N23 is namelijk bescheiden: ze daalde van honderd procent in de jaren negentig, toen het nog een rijksweg zou worden, tot elf procent begin dit jaar. Door de nieuwe bezuinigingen valt daarvan nu nog eens drie procentpunt weg, een relatief klein gat. Ingewijden verwachten bovendien dat dit tekort bij de aanbesteding, die binnenkort begint, wel eens helemaal zou kunnen verdwijnen omdat de markt ‘hongerig’ is en de overheid de financiële duimschroeven kan aandraaien. Niet vreemd dus dat Noord-Holland, dat beschikt over een groot eigen vermogen, vooralsnog vol zelfvertrouwen is.
Flevoland
Meteen na Enkhuizen verlaat je Noord-Holland, want de hele dijk door het IJsselmeer behoort tot het grondgebied van de provincie Flevoland. Het aquaduct uit 2003, waar de weg onderdoor duikt, is breed genoeg om te zijner tijd een vierbaansweg te herbergen, maar voorlopig voeren slechts twee banen over de dijk. Je mag er wel honderd rijden en zelfs inhalen.
In de polder aangekomen blijkt Flevoland van de hele route het verst gevorderd met de opwaardering van de provinciale weg. Een halfjaar geleden ging het nieuwe stuk weg tussen Lelystad en Dronten open en het stuk daarna is voorzien van parallelwegen zodat er geen tractoren meer op de weg komen. Pas bij het verlaten van de provincie duikt weer een knelpunt op: de brug over de Roggebotsluis, waar pleziervaartuigen vooral in de zomer voor oponthoud zorgen.
Jaap Lodders, Flevolands gedeputeerde Verkeer en Vervoer, reageert met ‘gemengde gevoelens’ op de aangekondigde bezuinigingen. Zijn provincie is redelijk ontzien, mede doordat ze als deel van de Metropoolregio Amsterdam een vuist weet te maken. Eigenlijk is alleen de brug gesneuveld. Toch laat Lodders het er niet bij zitten: ‘Op 8 april gaan we de Kamer ervan overtuigen dat deze weg ook de landelijk bereikbaarheid dient. Kijk alleen al naar de ontsluiting van vliegveld Lelystad.’ Daaraan zal hij een zware dobber hebben, want Schultz gelooft niet in het belang van een bypass voor de Randstad.
Wat als het niet lukt? In de loop van het voorjaar komt Lodders met een voorlopige verkeerskundige oplossing voor de files bij de Roggebotsluis, die ingreep gaat de provincie sowieso zelf betalen. De verbreding van de brug is doorgeschoven naar 2025, Flevoland heeft dus nog tijd om financiering te zoeken.
Overijssel
In Overijssel komen Schultz’ bezuinigingen harder aan, de provinciale weg loopt hier op drie punten averij op: bij Kampen, Wijthmen en Raalte. Bovendien is de financiële afhankelijkheid van de rijksbijdrage hier groter dan in Noord-Holland en Flevoland, gemiddeld moet Den Haag hier bijna de helft bijdragen.
In Zwolle begint de weg veelbelovend: de eerste kilometers van de N35 zijn vorig jaar ingrijpend vernieuwd, ze worden geflankeerd door showrooms, kantoren en het reusachtige nieuwe ziekenhuis dat na de zomer zal worden opgeleverd. Maar meteen daarna is het afgelopen met de moderniteit en dynamiek, bij Wijthmen rijd je echt de provincie in: een smalle tweebaansweg, een kerkje met een parkeerplaats direct aan de weg.
Volgens de Marsroute N35, het Overijsselse plan om het hele traject Zwolle-Enschede op te waarderen tot een stroomweg waar je honderd kunt rijden, moet hier een ongelijkvloerse kruising komen. ‘We kunnen morgen aan de slag,’ zegt Gerrit Jan Kok, de Overijsselse gedeputeerde Bereikbaarheid. Maar Schultz stelde dit onderdeel van de Marsroute uit tot ergens tussen 2018 en 2020.
Kok is boos: ’Voor dit stuk betalen we tweederde van de benodigde 46 miljoen euro al zelf en we zijn ook nog bereid het deel van het Rijk voor te financieren. Onbegrijpelijk dat de minister de uitgestoken hand van de provincie niet pakt, terwijl dat ook in het belang van de BV Nederland is.’ Met dat laatste is Schultz is het niet eens, volgens haar bezuinigingsbrief is het economisch rendement van de verbreding van dit deel van de N35 namelijk bescheiden. De aanpak van het stuk verderop, bij Raalte, heeft zelfs nul rendement en is om die reden geheel vervallen. Gerrit Jan Kok: ‘De minister kijkt alleen maar cijfermatig naar de knelpunten die er nu zijn, maar een visie ontbreekt, je moet verder kijken dan alleen naar het westen van het land.’
De afgelopen weken heeft Oost-Nederland stevig gelobbyd in Den Haag, aanstaande maandag zal bij de behandeling van de bezuinigingen in de Tweede Kamer moeten blijken of de provincie steun krijgt voor haar visie. Of moet je zeggen: voor haar angst om achterop te raken, af te glijden. In Raalte verwoordt Jan Schokker, varkensboer en voorzitter van Gemeentebelangen, deze vrees kernachtig: ‘Zonder goede infrastructuur rukt de krimp steeds sneller op. Nu zijn Limburg en Groningen aan de beurt, straks wij. De minister zet al haar geld op de Randstad.’
Kader 1
‘Als er een N voor je wegnummer staat, loop je gevaar’
Investeren in infrastructuur om de economie te versterken, dat is de hoop die provincies, lokale overheden en bedrijfsleven langs de hele weg van Alkmaar naar de Duitse grens koesteren. Logisch, want infrastructuur trekt nieuwe bedrijvigheid aan. De vraag is alleen: wie moet dat betalen?
Het Rijk niet, vindt minister Schultz van Infrastructuur en Milieu. Zij kiest op basis van gedetailleerde MKBA’s, maatschappelijke kostenbatenanalyses, voor de Randstad en de bestaande snelwegen naar het achterland: daar renderen investeringen het meest. ‘De minister kijkt alleen naar de macht van het getal en dan wint de Randstad altijd,’ reageert Sander de Rouwe, woordvoerder infrastructuur van de Tweede Kamerfractie van het CDA. ‘Ze heeft er geen oog voor dat mensen in de rest van Nederland ook recht hebben op leefbaarheid en een gezonde economie.’
Dankzij een motie van De Rouwe kwam eind 2010 meer geld voor de provincie beschikbaar, onder andere 21,6 miljoen voor de N23. Zijn inzet voor de provincie blijkt nu vergeefs: Schultz streepte het bedrag half februari weer weg. De Rouwe: ‘Als er een N voor je wegnummer staat, loop je gevaar.’
De reacties van de provincies zijn wisselend: Noord-Holland, dat de weg sowieso al goeddeels zelf betaalt, haalt de schouders op en bouwt zelfbewust verder. Maar in Overijssel, waar de afhankelijkheid van de rijksbijdrage het grootst is, leiden de bezuinigingen tot verzet van de bestuurders.
Op maandag 8 april buigt de vaste Kamercommissie Infrastructuur en Milieu zich over de voorstellen van Schultz. De Rouwe zal daar met een nieuwe motie komen om de provincies te ontzien.
Kader 2
Bezuinigingen minister Schultz
1. N23, aansluiting A7
Bij Hoorn voert de N23 over een lengte van vijf kilometer over snelweg A7, dat vereist twee gecompliceerde op- en afritten. Eind 2010 kreeg de provincie Noord-Holland 11,6 miljoen euro extra voor deze aansluiting. Nu is dat bedrag geschrapt, de provincie gaat het tekort zelf financieren.
2. N23, Roggebotsluis
Het programma Ruimte voor de Rivier maakt het noodzakelijk om de huidige brug en sluis af te breken en een stukje zuidelijker weer op te bouwen. Met 10 miljoen euro van het Rijk zou Flevoland de brug daarbij meteen kunnen verbreden. Het wegvallen van deze rijksbijdrage slaat een financieel gat van een derde in de totale begroting en dus wordt de nieuwe brug voorlopig net zo smal als de oude.
3. N50, Kampen-Kampen Zuid
Op het drukste stuk van de N50 zijn de rijbanen fysiek niet van elkaar geschieden, een weefvak voor het in- en uitvoegen ontbreekt. De benodigde 8 miljoen euro om de verkeersveiligheid te verbeteren zijn geschrapt. Een oplossing is niet voorhanden.
4. N35, Wijthmen
Een stoplicht zorgt hier in de spits voor opstoppingen. De N35 moet met een boog om het dorp worden geleid. Het tracé is al bepaald, het ontwerp voor de ongelijkvloerse kruising gemaakt. Het Rijk heeft haar bijdrage van 16 miljoen euro uitgesteld tot de periode 2018-2020, dat betekent dus miniaal vijf jaar vertraging.
5. N35, Raalte
De N35 snijdt dwars door de dorpskernen van Raalte en Mariënheem, slechts op enkele punten kunnen dorpelingen de weg veilig oversteken. Voor de aanpak van deze barrière en de verhoging van de verkeersveiligheid was 5 miljoen uitgetrokken, het Rijk is alleen nog bereid een aantal huizen te isoleren.
