Ratten bijten elkaar dood als ze met velen in een kleine ruimte verkeren. Mensen niet, die schikken en plooien, overleggen en ruziën, bedisselen en regelen. Deze week in een 18-delige serie over de strijd om de ruimte: illegale villa’s in Valkenswaard.
In het centrum van het Noord-Brabantse stadje Valkenswaard is de bouw van twee urban villa’s in volle gang. De strakke bouwblokken van vijf verdiepingen, bekleed met gladde bakstenen, zijn al bijna klaar. Maar op de plaats van de geplande derde villa houdt een ouderwets woonhuisje met een verfwinkel annex spuiterij moedig stand. Hier woont Marcel Bax van het gelijknamige schildersbedrijf.
Eigenlijk had de ondernemer al lang in een luxe villa met overdekt zwembad aan de rand van het dorp willen wonen, maar de bouw van zijn droomhuis werd december vorig jaar stilgelegd omdat ten onrechte een bouwvergunning was afgegeven. Dat vindt althans het ministerie van Vrom, de gemeente Valkenswaard zelf denkt daar heel anders over en diende twee weken geleden een bezwaarschrift in. De gemeente zit namelijk knijp: als de villa van Bax inderdaad moet worden afgebroken dan dreigt de ondernemer met een schadeclaim van vijf miljoen gulden. Bovendien wil hij dan een ander grondstuk om zijn droom te verwezenlijken: ‘In een kippenhok op een Vinex-locatie ga ik in ieder geval niet zitten, dat kunnen ze vergeten.’
Minister Pronk van Vrom laat zijn tanden zien, hij maakt de belofte waar om ‘met sterke hand’ te regeren. Onder zijn bewind neemt het Rijk zijn verantwoordelijkheid – onderzoeken of de gemeenten hun eigen bestemmingsplan wel handhaven – serieus en het aantal handhavingsonderzoeken verdrievoudigde tot twaalf per jaar. In absolute aantallen is dat weinig, maar het schokeffect in de wereld van de ruimtelijke ordening is groot. Zeker in Valkenswaard, dat er de afgelopen jaren een potje van had gemaakt onder leiding van wethouder Piet Geldens van de lokale partij Valkenswaardse Belangen.
Uiteraard wist Geldens heel goed dat het bestemmingsplan een villa van 1.480 kubieke meter, zoals Bax wilde, niet toestond. Bovendien had de provincie resoluut geweigerd om een ‘verklaring van geen bezwaar’ af te geven vooruitlopend op een nieuw bestemmingsplan. Meer dan vijfhonderd kuub accepteerde de provincie sowieso niet voor een burgerwoning in het buitengebied.
Geldens wilde Bax echter snel weg hebben in verband met de vernieuwing van het stadshart, en verleende april vorig jaar toch een bouwvergunning, zo blijkt uit een reconstructie die het Eindhovens Dagblad deze zomer maakte. Dat kon hij doen omdat zijn partij de alleenheerschappij had in het college van B&W: de enige wethouder van een andere partij was eerder dat jaar opgestapt omdat hij het gesjoemel zat was, en de burgemeester was plots overleden.
De zaak kwam aan het rollen toen de Inspectie voor de Ruimtelijke Ordening Zuid een kijkje kwam nemen. De inspectie had Brabant al langer in het vizier, want ook in de nabijgelegen gemeente Oirschot had ze al geconstateerd dat niet werd opgetreden tegen illegale activiteiten. In de evaluatie van 2000 schreef de inspectie: ‘De gemeente hanteerde daarbij de filosofie dat de burger zo veel mogelijk geholpen dient te worden, ook al gaat dat ten koste van de wet- en regelgeving en zorgvuldigheid.’
In Valkenswaard bleek het nog een graadje ruiger toe te gaan. Niet alleen was het provinciale bezwaar weggewoven, de villa van Bax bleek nog groter te zijn geworden dan de gewraakte 1.480 kuub. Volgens Bax was dat ’technisch beter’ en hij had daarvoor bij de gemeente maar geen nieuwe vergunning aangevraagd ‘want de wethouder heeft het al druk zat met het onderzoek van Dosker’. Dat onderzoek was nota bene gericht op de sjoemelende bestuurscultuur van Valkenswaard en de wethouder overleefde dit maar ternauwernood. Overigens trad Geldens later toch nog af.
De inspectie vond nog een tweede villa op een plaats waar dat volgens het bestemmingsplan niet mag, de villa van aannemer Van Breugel aan het beekje Keersop. Ook hier had wethouder Geldens een bouwvergunning afgegeven als smeermiddel voor de stedelijke vernieuwing. Van Breugel had namelijk strategisch een paar stukken grond gekocht op de plaats waar de gemeente een bedrijventerrein wilde neerleggen. ‘Mij is ordinair handjeklap verweten’, zegt van Breugel nu, ‘maar daar is geen sprake van. Ik had iets wat de gemeente graag wilde hebben, in onderhandeling kom je daar vervolgens uit.’ En dat vindt hij iets heel anders.
De inspectie besloot tot vernietiging van beide bouwvergunningen. Normaal is een papierversnipperaar daarvoor voldoende, maar nu zal ook een sloophamer nodig zijn: het gaat in beide gevallen om villa’s waarvan het hoogste punt al bereikt is.
Valkenswaard heeft daarmee een primeur. Voor het eerst in de geschiedenis heeft het ministerie van Vrom een bezwaarschriftencommissie bijeen moeten roepen om zich over een vernietigingsbesluit te buigen. Volgende week doet die commissie uitspraak in de zaak van aannemer Van Breugel, schilder Bax komt later aan de beurt.
Zoals te doen gebruikelijk wachten alle partijen vol vertrouwen de uitslag af. De gemeente Valkenswaard heeft al aangekondigd dat ze, mocht de commissie toch negatief beschikken, in beroep zal gaan bij de Raad van State. Ook de advocaten van Van Breugel en Bax slijpen de messen. In Nederland is de strijd om de ruimte vooral een juridische.
