De afwasbol

“Afwaskwasten liggen altijd binnen de kortste keren met omgekrulde haren in een hoekje van het aanrecht, getverdemme.” Ontwerper Gijs Bakker (54) kreeg van de Hema de kans om een einde te maken aan zijn walging. Hij begon met het overboord zetten van het gangbare produktieproces voor afwaskwasten. “Met spuitgieten worden de borstel en het handvat in één keer gemaakt. Je kunt het handvat dan de vorm van een zachte accolade of een muzieksleutel geven, maar dat is meer van hetzelfde en dus zinloos. Ook aerodynamische borstels die precies in een kopje passen zijn flauwekul.” In plaats daarvan gebruikte Bakker een bolvormig sponsje dat al op de markt was als kinderspeelgoed. “Mijn eerste ingeving was daar een handvat insteken, maar dat is simplistisch en lomp. Toen ik met zo’n sponsje zat te spelen en het inkneep – zoals mijn moeder moet doen om haar verlamde hand te trainen – zag ik ineens dat de ovale vorm veel mooier is dan de ronde. Ik moest de bol dus tussen een knijper klemmen. Op dat moment wist ik: ik ben er, dat is een simpele en intelligente oplossing.”
Voor de knijper nam Bakker een roestvrijstalen draad waarvan hij de uiteinden verboog tot cirkels. Hij vouwde de draad vervolgens in het midden dubbel en gaf het scharnierpunt ook de vorm van een cirkel. Een verschuifbaar metalen ringetje zorgt dat de uiteinden van de knijper tegen elkaar worden geklemd. Het handvat is onverslijtbaar en de bolletjes worden los verkocht. Toch is milieubewustzijn niet Bakkers eerste drijfveer, het gaat hem om een goed ontwerp. De afwasbol ziet eruit alsof hij er altijd is geweest. “Deels komt dat doordat hij doet denken aan de klopper uit de jaren-vijftig voor Sunlightzeep, iets waar ik pas achteraf achterkwam. Ik ben nog niet genoeg aan het ding gewend om zelf een definitief oordeel te vellen, maar ik hoop natuurlijk dat ik een nieuw archetype heb ontworpen. In ieder geval is de knijper ook ideaal om gepofte aardappels uit de oven te halen.”
Bij de produktie ging het bijna fout met de knijper. “Per fax kreeg ik van de fabrikant een werktekening met peervormige ‘cirkels’ in plaats van ronde, volgens hem kon het niet anders. Afgrijselijk. Kwaliteitsgevoel en realiteitszin strijden dan om voorrang. Maar ik heb liever het imago van een overgevoelige kunstenaar dan een middelmatig produkt. Gelukkig begreep de opdrachtgever mijn protest en accepteerde hij dat de afwasbol mede daardoor een gulden duurder werd.”
Toen de Hema Bakker vroeg om voor haar zeventigjarige bestaan te ontwerpen, zei hij meteen ja. “Het was een perfecte manier om revanche te nemen op het verwijt dat ik elitair ontwerp. Gewoonlijk worden mijn ontwerpen als enkelstuk of kleine serie uitgevoerd. Maar bij de Hema koopt heel Nederland. Zestig procent van de mannen loopt in hun onderbroeken.” De Hollandse Eenheidsprijzen Maatschappij is in. Trendy mensen onderstrepen met Hema-serviezen en -dekbedovertrekken hun onafhankelijke smaak en hun ongevoeligheid voor beroemde namen. De sobere stijl van Bakker sluit goed aan bij de eenvoud van dit bij uitstek Nederlandse bedrijf. “De wereldwijde ontwerptrend is helder en ingehouden, terug naar de basis. De Italiaanse versierdrift van de jaren tachtig is weggevaagd, het is allemaal noordelijker geworden. Net zoals in de jaren zeventig wordt mijn werk nu weer sterk gewaardeerd. Ik heb geen comeback gemaakt, de tijd heeft dat gedaan.” Op deze ontwikkeling haakt Bakker in met zijn stichting DROOG Design, waarmee hij Nederlandse ontwerpers in het buitenland promoot.
 Voor het Hema-jubileum ontwierp Bakker in totaal tien produkten, van een leesbril tot een afdruiprek. Enthousiast zegt hij: “Produkten moeten zichzelf in het schap moeten uitleggen, er zijn geen verkopers om de werking te demonstreren. Ik presenteerde drie schetsontwerpen per produkt en verrassend genoeg koos de Hema consequent de spannendste. De secret box, een sieraad in de vorm van een beukennootje, is het enige ontwerp dat niet gerealiseerd is. Bij nader inzien wisten ze niet hoe ze een nieuw soort sieraad moesten neerzetten.” Een opmerkelijke afwijzing omdat Bakker vooral bekend is als sieraadontwerper.
Die achtergrond verklaart Bakkers afkeer van functionele analyse en ergonomisch onderzoek. “De technologische benadering is een verkrachting van het ontwerpvak. Een kluns zonder gevoel in zijn lijf kan op die manier tot een ontwerp komen dat de problemen van de producent oplost. Maar dat is het foute uitgangspunt.” Ook testen vindt hij overbodig, de afwasbol heeft hij gewoon zelf uitgeprobeerd in zijn keuken. Dat blijkt voldoende, want de afwasbol voldoet in de praktijk perfect. Met zijn opvattingen is Bakker een duidelijke vertegenwoordiger van de Eindhovense Akademie voor Industriële Vormgeving, waar hij hoofddocent Mens & Wonen is. “Consumenten moet je hoogachten, ik ben er ten slotte zelf ook een. Als studenten zeggen dat ze iets maken ‘omdat het volk dat nu eenmaal wil’, gaan ze op mijn ziel staan.”