Een geletterde oven

Tegen een ideale oven moet je kunnen zeggen: ‘Braad deze rollade mooi gaar met een knapperig korstje.’ Zo ver is de elektronische oven van ATAG nog niet, maar één groot winstpunt hebben Irene van Peer (36) en Marcel Vroom (41) van ontwerpbureau Landmark wel geboekt: begrijpelijke taal is het uitgangspunt van de ovenbediening die zij ontwierpen. Niet langer hoef je met vette vingers achter het fornuis naar de beduimelde gebruiksaanwijzing te zoeken.
‘Een interface moet zichzelf uitleggen’, vindt Van Peer. ‘Normaal worden daarvoor pictogrammen gebruikt, maar ‘WC’ is het enige pictogram dat iedereen begrijpt en niet toevallig is dat eigenlijk een woord. We zijn dus terug gegaan naar de taal, die is eenduidiger. Je moet kunnen aantoetsen: ‘nabruinen’, ‘rijzen’ of ‘grilleren’. Of daarvoor boven- of onderwarmte nodig is, daarmee moet je de kok niet lastigvallen.’ Zelf houdt Van Peer niet van koken, dat is het domein van haar man. De praktijkinformatie kreeg ze van Hannie de Boer, de kookdeskundige van ATAG. ‘Zij denkt vanuit de bereiding, bij de besprekingen zette zij vaak een net gebakken testcake op tafel.’
De interface heeft een gelaagde opbouw. Hij onderscheidt drie niveaus: leken, middenmoters en freaks. ‘Een beginner moet je niet lastigvallen met keuzemogelijkheden. Dus geeft de oven voorkeurinstellingen, bij bakken is dat 1750. Als de kok het met die temperatuur eens is, hoeft hij alleen op start te drukken. Een middenmoter kan instellen hoe laat een gerecht klaar moet zijn en hoe lang de bereidingstijd is. De oven schakelt zichzelf dan op het juiste moment in. De freaks kunnen de voorkeurstanden programmeren, zodat de oven zich aanpast aan hun kookstijl.’
Niet alle voorkeurinstellingen kunnen veranderd worden: als je ‘ontdooien’ kiest, springt de oven altijd op 350. ‘Dat is nu eenmaal de optimale temperatuur. Totale vrijheid is onzin, er zit deskundige kennis ingeprogrammeerd. In principe kun je een heel kookboek programmeren, zodat de interface vraagt hoe groot en hoe dik de rollade is en of je hem medium of welldone wilt en vervolgens de optimale bereidingswijze kiest.’ In de testfase kreeg een Duits testpanel opdrachten om gerechten te bereiden met de oven. Daaruit kwamen nog enkele kleine wijzigingen, zoals de toevoeging van de functie ‘borden warmen’ en kleinere tussenstappen bij het instellen van de tijd.
Het bedieningsscherm is relatief groot: tien bij tien centimeter. ‘We hebben bewust een vierkant genomen, dan letten mensen op het hele vlak. Een rechthoek stuurt de blik in slechts één richting.’ Een statusbalk in het midden geeft aan welke functie actief is, in de ruststand staat daar de tijd. Aan weerszijden van het vierkant zitten vier soft keys, knoppen waarvan de functie steeds verandert. ‘Vergelijk het met een pinautomaat, de tekst op het scherm geeft aan of de knop "bon met saldo-informatie" betekent of "500 gulden" . Als je door je oogharen kijkt is er ook een vormovereenkomst. Pinautomaten, afstandsbedieningen en programmeerbare telefoons vormden voor ons het referentiekader. Ook veel ouderen zijn namelijk al gewend om daarmee om te gaan.’
Links zitten twee knoppen om de functie van het display te veranderen. De linkerknop tovert de ovenbediening op het scherm, de rechter de programmeerfunctie. ‘We gingen ervan uit dat mensen dit al drukkend zelf wel zouden ontdekken, maar dat bleek bij proefpanels niet te werken. Nu legt een beginscherm dat uit.’ Rechts zitten de start-, tijd- en stopknop. ‘De indeling is dus van links naar rechts georiënteerd.’
Ontwerpbureau Landmark heeft alleen de interface ontworpen, de rest van de oven bestond al. ‘We hadden precies zes millimeter diepte tot onze beschikking.’ Om de kwaliteit van de oven te benadrukken moest de interface zoveel mogelijk verschillen van de bedieningspanelen van magnetrons. ‘Die hebben tiptoetsen met kunststoffolie eroverheen. Wij kozen daarom voor een vlakke glasplaat met optische elementen eronder. Met je vinger onderbreek je de lichtstroom en bedien je de knop. Aanvankelijk wilde ik gematteerde kommetjes laten slijpen waar de vingertop zich zacht invlijt. Maar de mattering bleek het licht tegen te houden. Nu hebben we een ringetje van één millimeter ingefreest en het midden doorzichtig gelaten. Een pieptoon klinkt als de knop is "ingedrukt", uiteraard is het volume instelbaar.’
Aanvankelijk had Van Peer een strak ontwerp voor het display gemaakt, dat past het best bij de gestrengheid van een LCD-scherm. ATAG wilde echter dat de afgeronde hoeken van hun huisstijl terugkwamen in het display. Haar ontwerp voor een schreefloos lettertype werd wel overgenomen. ‘Taal staat centraal in dit ontwerp, die moet er dan ook perfect uitzien. De typografie vereiste wel een duurder display, maar ATAG gelooft in kwaliteit en heeft daarvoor gelukkig ook geld over.’ Op het scherm steken de stokken van de ‘g’ en de ‘p’ netjes onder de regel uit. Net als in kranten en boeken zijn de letters geproportioneerd: de ‘i’ is nu eenmaal minder breed dan de ‘a’. Deze oven herstelt niet alleen de taal in ere, maar behandelt ook de inviduele letters met respect.