Een meer symbolische locatie had Places of Hope nauwelijks ten deel kunnen vallen. De tentoonstelling annex manifestatie nam begin 2018 haar intrek in de twee strenge betonnen bouwblokken die in de jaren negentig van de vorige eeuw zijn toegevoegd aan de oude Kanselarij van Leeuwarden en die ondergronds verbonden zijn door een tunnel.
Van oudsher was de Kanselarij de zetel van het Hof van Friesland, later fungeerde ze als ziekenhuis, kazerne, gevangenis, rijksarchief, provinciale bibliotheek en ten slotte als museum. Hier werd dus rechtgesproken, gestraft, genezen, onderwezen, gedrild, in bewaring gehouden, gearchiveerd en tentoongesteld. En straks zal er gewoond worden, want als Places of Hope is afgelopen begint de verbouwing van de nieuwbouw (en een deel van de oude panden) tot luxe appartementen.
De veelheid aan functies die het gebouw vervulde, paste goed bij Places of Hope, dat nadrukkelijk niet op zoek was naar een white cube, maar naar een levendige plek waar je kunt onderzoeken, dromen, praten en denken. Een collectieve plek, waar je vanuit het verleden samen kunt werken aan de toekomst. Dat uitgerekend die plek straks geprivatiseerd wordt, mag als waarschuwing gelden. Maar genoeg over de context: wat is er te zien?
Het nieuwbouwblok aan de oostzijde van de Turfmarkt dient als entree. Een vriendelijke vrijwilliger geeft je een enigszins cryptisch plattegrondje en wijst je de trap omlaag naar de gang onder de Turfmarkt door waar het verleden wordt verbeeld: how did we get here? Van commentaar voorzien door de opgewekte stem van de nieuwslezer zie je polygoonjournaals over de hoogtepunten van de wederopbouw – snelwegen, luchthavens, flatwijken, gaswinning –, maar ook over het aanzwellende protest in de jaren zestig en zeventig, compleet met de elektrische witkar en de eerste huis-, tuin- en keukenwindturbines.
Dan ga je aan het einde van de gang weer de trap op, naar het Land van Hoop, een hoge ruimte waarvan de wanden in drie kleuren zijn geschilderd. Als je een brilletje met gekleurde plasticfolie voor je ogen houdt, zie je steeds iets anders. Het groene filter laat je de toekomst zien als we doordenderen op de ingeslagen weg. Het rode filter onthult het duurzame perspectief dat ontstaat als we ons in harmonie met de natuur ontwikkelen. Het blauwe filter toont de ecologische laag, met rivieren, eilanden en zelfs een reusachtige wolf.
Places of Hope biedt nog twee krachtige, sterk contrasterende ervaringen. In een zijzaaltje, dat je makkelijk voorbijloopt, draait een compilatie van Hollywoodfilms over de toekomst van de stad. Samengepakt in tien minuten zie je fragmenten uit maar liefst 78 films voorbijrazen. Het heet de Cinema of Hope en er zijn inderdaad hoopvolle beelden te zien, maar de menselijke hybris en de naderende apocalyps overheersen.
Hoe anders zijn de kelders die onder de nieuwbouw liggen en die je via een smalle trap in het midden bereikt. Hier ligt een waddenlandschap met helmgras. Je hoort de golven, de wind, krijsende meeuwen. Op een grote wand zie je, sterk versneld, het dalen en rijzen van het water. En op kleine monitors in grote plastic schelpen zie je kunstenaars op het wad tijdelijke installaties bouwen die de beweging van water en wind zichtbaar maken.
Deze onderwereld maakt je bewust van de fundamenten waarop wij onze hoog-technologische samenleving hebben gebouwd. Miljoenen jaren oud is de ondergrond die onze leefwereld heeft gevormd en ons ruimschoots zal overleven. Wij zijn slechts passanten: de natuur is onverschillig. Onze zorg voor de natuur kan alleen voortkomen uit zorg voor onszelf, wij hebben haar nodig, zij ons niet.
Eenmaal terug op de begane grond blijkt de rest van de tentoonstelling veel minder poëtisch. Aanvankelijk dwaal je wat verloren rond door de in elkaar overlopende ruimtes met tafels, prikborden, een rek met allerlei gereedschap, maquettes, een schuin oplopende tribune van pallets, informatiepanelen, afscheurblokken met brieven aan de commissaris van de Koning en een abstract huis waaruit stemmen opklinken. Tot je je realiseert dat dit geen klassieke tentoonstelling is, maar een werkplaats.
Hier zijn de openbare bijeenkomsten georganiseerd met Landmakers, beleidsmakers, wetenschappers en bestuurders. Hier zijn schoolkinderen aan de slag gegaan met maquettes van hun Wijk van de toekomst. Hier hebben stedenbouwers en woningcorporaties nagedacht over de kansen die onbenut blijven als je wijken alleen maar gasvrij maakt. Hier discussieerden boeren en politici over de toekomst van het veenweidegebied en schreven bezorgde burgers boodschappen aan het nageslacht.
Op gewone dagen, als er geen bijeenkomst of rondleiding was en je met slechts enkele anderen door de ruimtes dwaalde, kon het gevoel je bekruipen dat je zelf in een sciencefictionfilm rondliep. Dat je in pak ’m beet 2050, nadat de samenleving door inktzwarte ellende is gegaan, bij toeval op een ruimte bent gestuit die in 2018 volledig is geconserveerd. En je ziet dat de mensen toen dus wel degelijk wisten dat er iets moest veranderen, en dat ze dat ook echt probeerden, maar dat ze blijkbaar niet bij machte waren hun dromen om te zetten in daden.
Met deze ogen kijk je ook anders naar het NOVI-labyrint, een reusachtig muizendoolhof dat de grote dilemma’s verbeeldt waarmee we worden geconfronteerd. NOVI staat voor de Nationale Omgevingsvisie, die antwoord moet geven op de strategische opgaven aangaande economie, klimaat, natuur en woon- en werkomgeving. Wat in ‘Den Haag’ wordt besloten zal hoe dan ook diep ingrijpen in de manier waarop we leven. Daarom dwingt het labyrint je bij elke poort keuzes te maken: over je huis isoleren of binnen een trui dragen, over hoe je op vakantie wilt gaan en of je bereid bent af te zien van vlees eten. Over waar je wilt wonen en werken en wat vriendschap voor je betekent.
Sommige poortjes leiden naar doodlopende gangetjes, andere komen op hetzelfde punt uit, omdat, zoals bijvoorbeeld bij het energievraagstuk, de keuze in werkelijkheid niet of-of is, maar en-en. De expliciete boodschap waar het labyrint op hamert, is dat we sowieso onze levensstijl moeten aanpassen. Gelukkig leert Places of Hope ons dat we daar, als we tenminste onze verbeeldingskracht gebruiken, een mooiere en betere wereld voor terug kunnen krijgen.
[verschenen in: Places of Hope – De toekomst begint in het Noorden]
