De historie van het waterrijke landschap rond Zoeterwoude reikt ver terug, maar je moet wel weten waar je moet kijken. Neem het Limespad dat door de Westbroekpolder loopt en het verloop van de oude grens van het Romeinse Rijk volgt. Of neem de bosjes die, ogenschijnlijk willekeurig, in het open polderlandschap liggen: het zijn de restanten van de pestbosjes, waar mensen werden begraven die aan de pest waren gestorven en waar verder niemand meer kwam en de natuur haar gang kon gaan.
Of neem snelweg A4 die eind jaren vijftig als een massieve muur werd opgeworpen aan de westelijke grens van het dorp, maar die daarbij wel de middeleeuwse loop van de Meerburgerwetering volgde. Een zeventiende-eeuwse windmolen pal tegen het talud, de Zelden van Passe genaamd, herinnert nog aan de tijd dat de polders hierop uitwaterden. Ernaast staan twee gloednieuwe windturbines van energiecoöperatie Rijnland Energie. Ze zijn De Watergeuzen gedoopt, als eerbetoon aan de geuzen die in 1574 de polders onder water zetten om Leiden te ontzetten.
Wat je niet ziet is de hogesnelheidslijn, die begin deze eeuw van Amsterdam naar Rotterdam is getrokken. Om de openheid van het karakteristieke oude polderlandschap aan de oostkant van Zoeterwoude te beschermen is hier een negen kilometer lange tunnel voor de HSL geboord.
Heel toepasselijk vindt dit gesprek over Onze Plek plaats in Ons Huis, het ouderwets-modernistische multifunctionele centrum aan het Kosterpad. Een groepje van negen Zoeterwoudenaren komt hier op een dinsdag aan het einde van de dag bij elkaar om te praten over hun dorp en het omringende landschap.
Aan tafel enerzijds boeren en voormalige boeren, anderzijds stedelingen die hier al lang geleden naartoe zijn getrokken vanwege de schoonheid en de rust. Het zijn allemaal mensen die van de hoed en de rand weten, of beter gezegd van de polder en de cultuurhistorie, want het dorp was actief in het verzet tegen de grootschalige Leidse woningplannen in de Grote Polder van begin deze eeuw. En dan zijn landschappelijke argumenten een goed wapen.
Als ze van de gespreksleider de vraag krijgen om de cultuurwaardes van het veenlandschap te noteren, komen ze niet alleen met usual suspects als de weidse vergezichten, de lintbebouwing, landwegen en waterlopen, het dorpsgezicht en de oude boerderijen, maar ook met gerief- en pestbosjes, kreekruggen, de geluiden van weidevogels en de geur van water, mest en nat land.
Opvallender nog is dat de groep contrasten omarmt: contrasten tussen oud en nieuw, tussen landbouw en industrie. Karakteristiek voor Zoeterwoude vinden ze het om oude dingen niet af te stoten maar juist te combineren, zoals oude boerenerven die zijn voorzien van zonnepanelen.
Die open, toekomstgerichte houding heeft veel te maken met de veranderingen die ze om zich heen zien. Het veen is al twee meter ingeklonken, het steeds verder verlagen van het grondwater versnelt het proces slechts. Ook het klimaatbewustzijn in Zoeterwoude is groot, het was in 2010 bijvoorbeeld de eerste gemeente die een duurzaamheidsfonds instelde.
De huidige manier waarop we met het landschap omgaan is niet vol te houden, maar simpele oplossingen zijn er niet, daarvoor zijn ze te goed ingevoerd. Simpelweg water infiltreren leidt er bijvoorbeeld toe dat er veeneiken gaan groeien en dan verliezen de boeren hun verduurzamingssubsidies.
Samen zoeken ze naar dubbelfuncties die praktisch en financieel haalbaar zijn. Drijvende woningen op onder water gezette polders bijvoorbeeld, kleinschalig uiteraard, en aansluitend op de bestaande infrastructuur. Ook zien ze nieuwbouwbuurtschappen voor zich, die voortborduren op bestaande buurtschappen als Gelderswoude, Weipoort en Westeinde. Verder pleiten ze voor versterking van kerkenpaden, door ze onderdeel te maken van een netwerk voor lokale boodschappen. En ze wijzen op gebiedscoöperatie Groener Zoeterwoude, die zich nu al onder andere inzet voor buurtwarmte en lokaal geproduceerd voedsel. Nog meer? Ja, graag ook pluktuinen, bijenlandschappen en groene daken.
Geen slechte oogst voor twee uurtjes praten, daar zouden ze met de twee externe bureaus die het gesprek organiseerden en begeleidden graag nog eens over doorpraten.
Quotes bewoners
‘Mijn boerderij is bijna helemaal autarkisch. Ik heb nog een aansluiting op de waterleiding maar echt nodig is dat niet: het gefilterde en gezuiverde regenwater is absoluut drinkbaar.’
‘Vroeger grensde Zoeterwoude aan Oegstgeest, maar in de loop der tijd heeft Leiden flinke delen van ons grondgebied geannexeerd.’
‘Door alle infrastructuur kun je de Vliet helemaal niet meer zien.’
‘De bodem is hier ingewikkeld, soms heb je veen op klei, soms juist andersom. Elke stuk heeft daardoor een andere ontginningsvorm.’
‘Om het gebied open te houden én klimaatbestendig te maken, moet je eigenlijk terug naar de tijd van de Romeinen en moet het weer moeras worden.’
‘Wij boeren hier allemaal vrijwel biologisch en streekgebonden. Door de korte keten, dus verkoop direct aan consumenten, krijgen we meer geld voor onze waar.’
‘Je moet met je tijd meegaan. Ik heb de kaas ontwikkeld in de vorm van een hart, die doet het nog altijd goed op Schiphol.’
‘Je krijgt makkelijker een vergunning voor een menshouderij dan om vee te houden.’
Plaats
Zoeterwoude (Zuid-Holland)
Ontwerpteam
Telisa studio / Buro AanZet – Jeanne Blok / Anke Tijtsma
