Het valt me, komend vanuit Duitsland, altijd op: vlak voor knooppunt Hoevelaken staan pal tegen de vangrails paar witte gebouwen met een reclamebord ‘coffeeshop’. Als dat op toeristen gericht is, vraag ik me in het voorbijgaan af, hoe moeten ze daar dan komen? Nu sta ik er met Peter Richters van de gemeente Amersfoort voor de deur en kijk naar een vervallen, dichtgetimmerd pand. ‘Buffetrestaurant Tirol’ staat erop, in het pand ernaast zit Feefa, een all-you-can-eat-restaurant dat wel open is. De coffeeshop, ook nog in bedrijf, blijkt aan de achterkant van het gesloten pand te zitten.
‘Vroeger zaten hier twee wegrestaurants waar touringcarbussen bejaarden afzetten voor de lunch, het ene heette Schep, het andere De Struik.’ Richters vertelt hoe de klad in dat soort recreatie kwam en hoe eind jaren negentig bovendien de gemeentegrens wat werd opgeschoven om Amersfoort de ruimte te bieden om te groeien: de wijk Vathorst moest worden gebouwd, ook was ruimte nodig voor bedrijven. ‘Ineens lagen deze gebouwen in Amersfoort en toen de stad een locatie zocht voor een coffeeshop, lag dit natuurlijk lekker uit het zicht. Maar voor veel inwoners van Hoevelaken is dit juist de entree van hun dorp, dus die zijn daar helemaal niet blij mee.’
Kunstwerk 500
Een wandeling rond knooppunt Hoevelaken is een thuiswedstrijd voor Richters. Hij woont in het dorp – ‘Nee, zelf stoor ik me er niet aan de coffeeshop’– en loopt hier vaak met zijn hond, een energieke Hongaarse vizsla. Maar vooral is hij als projectleider al sinds 2007 betrokken bij de knoop.
De afgelopen decennia is het knooppunt uit zijn voegen gebarsten, in de ochtendspits staan hier inmiddels de langste files van het land. Een plan voor een ingrijpende reconstructie ligt op de plank. Spoiler alert: ook al is het nieuwe ontwerp in 2018 door de minister vastgesteld in een gedetailleerd ontwerp tracébesluit, er is door de ‘herprioritering van het Mobiliteitsfonds’ – lees: geldgebrek – en door de stikstofproblematiek nog altijd geen zicht op de eerste schop in de grond. Frustrerend? ‘Laat ik zeggen dat ik soms het gevoel heb dat ik in de film Groundhog Day speel.’
Blijven de witte panden staan als het knooppunt wordt uitgebreid? ‘Rijkswaterstaat wilde ze slopen, maar Amersfoort wil ze behouden – door damwanden te slaan kan dat net.’ Dat geldt niet voor de drie woonhuizen iets verderop: om het langzaam verkeer ‘uit de knoop’ te halen moeten er straks aan weerszijden van het viaduct fietstunnels komen. ‘De eigenaren doen natuurlijk al tijden minder aan onderhoud, en nu ligt het hele project stil. Heel triest voor ze.’
We lopen onder ‘kunstwerk 500’ door, zoals het verwaarloosde viaduct pal naast de coffeeshop in vakjargon heet. Het is een dertien-in-een-dozijnviaduct uit de wederopbouwtijd, met ronde kolommen en rechte leggers die de smalle doorgang overspannen. De kolommen zijn inmiddels verweerd en er kleven restanten van oude reclameposters aan, waardoor ze op schilferige boomstammen lijken.
Aan de andere kant wijst Richters op een smeedijzeren hek, het geeft toegang tot een fraai gerenoveerd huis in een mengeling van Chaletstijl en Art Nouveau. Juist op die plek zal de fietstunnel weer boven de grond komen. ‘Dit is modelboerderij Vinkenhoef, een Rijksmonument uit 1903. Vanwege de tunnel moet de oprijlaan naar de zijkant worden verplaatst.’ Knooppuntontwerpen houden dus wel degelijk rekening met de lokale historie, maar zachtzinnig gaat dat niet altijd.
Idyllische intermezzo
Een paar honderd meter hebben we pas afgelegd en de verhalen over het knooppunt buitelen al over elkaar. Kom op, trekt de hond van Richters al verwoed aan de lijn, verder nu, want hij weet dat hij achter de modelboerderij los mag.
Aan de rand van het hobbelige terrein liggen wat nieuwe gebouwen, maar het grootste deel ligt braak. Hier staat het circulaire bedrijventerrein De Wieken Vinkenhoef gepland, maar voorlopig is het wachten op de uitbreiding van het elektriciteitsnet. Toch is er aan de overkant van de lege vlakte, ogenschijnlijk in het niets, al wel een kruispunt aangelegd, compleet met richtingaanwijzers en verkeerslichten: ‘Dat is een voorschot op de extra doorsteek die we te zijner tijd onder de A28 willen maken.’
Rijkswaterstaat hanteert het principe dat bestaande routes bij de aanleg van een knoop of snelweg moeten worden hersteld, anders gaat er functionaliteit verloren, maar als een regio nieuwe verbindingen wil, dan moet ze daar zelf aan meebetalen. En dat deed Amersfoort met hulp van de provincie Utrecht. Overigens is de tunnel alleen bestemd voor auto’s, voor het langzaam verkeer is er het fietspad langs de spoorlijn naar Apeldoorn. Dat volgen we dus.
Aan de andere kant van de A28 komen we op bedrijventerrein De Hoef. Het stamt uit de jaren zeventig en tachtig, de panden en hallen zijn groot en de wegen breed. Getuige de vele borden ‘Te Huur’ heeft het zijn beste tijd gehad, maar met uitzondering van het zuidelijke randje zijn er voorlopig geen plannen voor herstructurering.
Het loopt tegen het einde van de middag en op de Basicweg heeft een motorinstructeur met oranje pylonen een zigzagparcours uitgezet voor zijn leerlingen, even verderop zien we zeven witte ganzen langs de weg waggelen. En dan stuiten we ineens op een smalle groene strook, waar onder de hoge bomen schapen grazen. De oude Hoefseweg heet dit idyllische intermezzo, ook wel de Postloperssteeg. Bij de aanleg van het bedrijventerrein is het zorgvuldig gespaard gebleven.
Sociaal onveilig
We slaan rechtsaf en volgen de klinkers tot we abrupt op de A1 stuiten. Van oude kaarten weet ik dat je vroeger zo naar Hooglanderveen kon, het dorp dat werd opgeslokt door vinexwijk Vathorst. ‘Hier komt een tweede nieuwe verbinding onder de knoop door, de Danzigtunnel. Als regio hebben we die wens in de aanbesteding gezet en tot onze verrassing bleek de winnende bouwcombinatie die te honoreren. Uiteindelijk is de hele aanbesteding weer uit de markt gehaald, maar deze verbinding staat nu wel mooi in het ontwerp tracébesluit en dat blijft leidend voor de toekomst.’
Ik kijk naar de oude bomen en stel me voor hoe mooi het is dat je straks weer over de oude weg naar de andere kant van de snelweg kunt lopen, maar Richters helpt me al snel uit de droom: ‘Die eiken gaan waarschijnlijk tegen de vlakte, anders zou de tunnelbak niet passen. Ook zal langzaam verkeer er geen gebruik van mogen maken, want de tunnel maakt een flauwe bocht onder de A1 door, en omdat die straks ook nog veel breder wordt, zou je het einde niet kunnen zien, en dat is sociaal onveilig.’
Een tegenvaller voor de wandelaar: de doorwaadbaarheid van het knooppunt verbetert op beide punten alleen voor het lokale autoverkeer, niet voor langzaam verkeer. Sterker nog, hier zal een historisch weggetje worden vervangen door hardcore infra. Maar er gloort hoop: ‘Amersfoort heeft de wens om fietsers en voetgangers hier toch onder de A1 te laten gaan. We moeten tegen die tijd goed kijken of het sociaal veilig te maken is. En we gaan opnieuw kijken we of we een aantal bomen kunnen sparen.’
Bredere fietspaden
We lopen verder langs een leegstaand kantoor dat, vooralsnog vergeefs, adverteert met de slogan ‘Het meest centrale kantoor van Nederland’ en komen bij een tweede spoorlijn, die onder de A1 door richting Zwolle gaat. Ernaast ligt een nieuw, breed fietspad dat vlak voor het viaduct ineens versmalt omdat het viaduct te weinig ruimte biedt, dit is de Brenninkmeijerlaan.
Maar er is hoop, laat Richters zien: ‘Kijk, de A1 is aan deze kant al verbreed omdat Rijkswaterstaat niet kon wachten op de algehele reconstructie. Toen is het bijbehorende deel van het viaduct meteen zo wijd gemaakt dat er straks een breed fietspad onder past. De rest volgt dan later.’ Ook al komt er geen extra onderdoorgang bij, in kwalitatieve zin zal de doorwaadbaarheid voor het langzaam verkeer hier dus wel verbeteren.
Wat ook meteen in het oog springt is de veel grotere zorg die tegenwoordig wordt besteed aan de vormgeving van viaducten: het oude deel is rechttoe-rechtaan gebouwd, het nieuwe is subtiel schuin afgekant en voorzien van een fraai geribbeld reliëf.
Holleweg
Aan de andere kant van de A1 doemt een imposante vestiging van Ikea op. Vanaf de snelweg ken ik het als een enorme blauwe doos, maar nu zie ik dat het om een schaamwand gaat die de interne distributiestraat aan het zicht van de automobilist onttrekt. We slaan de Holleweg in, een romantisch asfaltweggetje dat ligt ingeklemd tussen de snelweg en de metershoge geluidswal die Vathorst beschermt. In de berm ligt hier en daar rotzooi, drie lege brandblussers, een kapotte kast – ‘sluikstort’ noemen de Vlamingen dat beeldend.
Holleweg is weliswaar een historische benaming, maar die naam hoorde bij een weg die een stukje noordelijker lag in het huidige Vathorst. Déze Holleweg is pas in de jaren zeventig bij de aanleg van het klaverblad ontstaan. Vooruitlopend op de reconstructie heeft Richters inmiddels een onttrekkingsbesluit gemaakt: officieel bestaat de weg al niet meer. De wal blijkt nog veel jonger te zijn: ‘Het was de bedoeling dat grote bedrijfsdozen, zoals die van Ikea, en van Baby Park verderop, als geluidsscherm zouden dienen, maar dat duurde te lang en dus is een paar jaar geleden deze wal opgeworpen.’
Zorgmijder
Na een halve kilometer, ongeveer op de hoogte waar straks de lokale autotunnel uitkomt, maakt de wal een flauwe bocht naar links: een voorschot op de nieuwe bogen voor het verkeer van en naar Amsterdam. We beklimmen de steile wal en kijken uit over Vathorst, op de voorgrond ligt een strook braakland die is gereserveerd voor bedrijven.
Een hoek van het terrein wordt tijdelijk gebruikt voor stadslandbouw, er wordt gecrosst en onlangs zag Richters hier een nest kievieten. ‘Vertraging van plannen is niet alleen ongunstig,’ merkt hij fijntjes op, ‘je ziet dat zowel mensen als de flora en fauna de ruimte die ontstaat meteen benutten.’ Als we ons omdraaien zien we tussen de wal en het knooppunt een paar lapjes grond die net gemaaid zijn – Richters vermoedt dat hier sprake is van ‘stilzwijgend voortgezet gebruik’. Tussen de bomen heeft een dakloze zorgmijder een onderkomen gebouwd. Nog meer spontaan gebruik zien we aan de andere kant van de Hanzetunnel: boven op de geluidswal staan twee wrakkige plastic stoelen – blijkbaar is dit een hangplek.
Richters wijst naar de overkant van de A1, waar het Hoevelakense Bos ligt, een beschermd monumentaal landgoed: ‘Dat bos is onlangs uitgebreid met een deel van het compensatiegroen dat we hebben bedongen voor de reconstructie van de knoop.’ Hier is de baat dus voor de kost uitgegaan.
De Hanzetunnel zelf blijkt ook een voorafschaduwing van de reconstructie: toen de tunnel zo’n vijftien jaar geleden is aangelegd om Vathorst te ontsluiten, is hij meteen zo lang gemaakt dat de extra banen van de A1 er straks ook bovenop passen.
Het vierde bedrijventerrein
Ik wilde eigenlijk over de Nijkerkerstraat teruglopen naar de coffeeshop, maar Richters wil graag zo strak mogelijk tegen het klaverblad aan blijven lopen, ‘want daar ben ik nog nooit geweest.’ We klauteren dus over het vooralsnog nutteloze deel van de tunnel en lopen achter het gronddepot van de gemeente Amersfoort langs, dat in het ontwerp tracébesluit bedoeld was als bouwhub voor de nieuwe knoop.
Het verkeer is plots vlakbij, zelfs een vangrail ontbreekt. Richters wijst op een bosschage ín het klaverblad waar de politie ooit een weedplantage vond en links naar een lege parkeervlakte: ‘Dat wat ooit een van de grootste tweedehandsautobedrijven van Nederland, in 2011 is het failliet gegaan.’ Als hier straks, zoals voorzien, een bedrijventerrein verrijst, zal het knooppunt van alle zijden met bedrijven zijn ingepakt. Of de coffeeshop, waar we inmiddels weer zijn aangeland, er dan nog is? ‘Waarom niet, dat is ook een functie van de stad.’
Once in a lifetime
Op de oprit van The Plug vraag ik Peter Richters hoe hij terugkijkt op bijna twintig jaar bemoeienis met de knoop. ‘Al met al denk ik dat het goed is gegaan, ook omdat we als Amersfoort het geluk hadden dat we door de ontwikkeling van Vathorst en de bedrijventerreinen grond moesten verwerven. Toen hebben we meteen afspraken met het Rijk gemaakt over grond die nodig is voor de reconstructie van het knooppunt en waren we al vóór het ontwerpproces betrokken. Maar je kunt je op zo’n reconstructie niet voorbereiden, het is voor een gemeente een once in a lifetime experience. Eigenlijk konden we alleen van Maastricht iets leren, waar in die tijd de A2 werd ondertunneld. Uiteraard is het jammer dat er op dit moment weinig schot lijkt te zitten in het project. We zijn nu met het ministerie in gesprek over een gefaseerde aanpak.’
En wat zou hij nu anders doen? ‘Ik zou nog meer vanuit het STOMP-principe werken: eerst stappen, dan trappen, vervolgens ov en mobility as a service, en pas als laatste de privéauto. En ik zou, zeker bij bestaande onderdoorgangen, meer ruimte voor langzaam verkeer bedingen, de groei daarvan hadden we indertijd nog niet zo scherp als nu. Al zitten er voor de voetganger en de fietser ook nu al wel mooie dingen in, zoals de fietstunnels’
Feiten
- Naam: Hoevelaken (naar het aanpalende dorp)
- Opening: 1971
- Soort: klaverblad (na de reconstructie wordt het een komconstructie met turbinebogen, bypasses, fly-overs en één klaverlus)
- Lengte wandeling: 6,5 kilometer, waarvan 29 procent onverhard of gravel
- Panorama’s: bedrijventerreinen, vinexwijk en weidelandschap
- Startpunt met ov: bushalte Oude Lageweg, Hoevelaken (lijn 102 vanaf Amersfoort Centraal)
- Laadpaal elektrische auto’s: De Zonnecel 15, Amersfoort
- Bankjes: twee kapotte stoelen op de geluidswal ter hoogte van de Hanzetunnel
- Eten en drinken: Wereldrestaurant Feefa (all you can eat), Amersfoortsestraat 10, Amersfoort (blowen kan bij de buren)
- Bijzonderheden: het knooppunt figureerde in de carnavalskraker Polonaise Hollandaise (‘Bij Hoevelaken linksaf’)
Route
- De route staat Komoot
