Begin dit jaar sloten de Bijenkorffilialen in Arnhem en Enschede hun deuren en in 2016 zullen nog drie Nederlandse steden hun geliefde warenhuis verliezen. En Amsterdam? Hier worden allebei de filialen verder uitgebouwd. Ja, allebei, want Amsterdam heeft twee filialen, als je tenminste wat verder kijkt dan je neus lang is en de gemeentegrens kort.
Goed, er zijn mensen die denken dat er geen leven buiten de grachtengordel is, en al helemaal niet buiten de Ring A10. Maar de stad zelf trekt zich van zulke pietluttigheid niets aan, ze ontwikkelt zich gestaag verder, met kleine stappen en praktische ingrepen. En soms valt er dan ineens een puzzelstuk op zijn plaats, zoals verleden jaar met de opening van de Tweede Coentunnel en de Westrandweg.
Natuurlijk was er veel aandacht voor de openstelling, maar dat de stad daardoor een nieuwe ring kreeg, de Grote Ring rond Amsterdam, dat bleef onopgemerkt. Niet zo vreemd, omdat die nieuwe ring allemaal verschillende nummers draagt: in het noorden valt hij samen met de A10, daarna moet je de A1 opdraaien, vervolgens neem je de A9 dwars door de Bijlmer en Amstelveen, om voorbij Badhoevedorp rechtsaf te slaan naar de nieuwe A5 en zo, via de Tweede Coentunnel, weer op de A10-Noord te belanden.
Verkeerskundig bureau Goudappel Coffeng voorspelde al in 2010 dat er een ‘hoogwaardige buitenring’ zou komen voor het verkeer ‘dat nu nog binnendoor rijdt via de A10-West en A10-Zuid.’ Vreemd genoeg luidde de titel van dit onderzoek ‘De ring bestaat niet’. Maar die ring bestaat wel degelijk, alleen draagt die nog geen eigen nummer en zit hij daarom nog niet in ons stedelijk bewustzijn. Maar lang zal dat niet meer duren, want hij gaat het perspectief op de stad ingrijpend veranderen.
Waarom zouden mensen die een dagje Bijenkorf willen doen eigenlijk naar de Dam komen? Aan de zuidzijde van de Grote Ring ligt er een tweede filiaal op hen te wachten en in het weekend kun je daar om de hoek bovendien gratis parkeren met dank aan de KMPG-fraude (zie kaart op pagina…). Aan de Grote Ring kun je met de auto boodschappen uit de regio doen bij Landmarkt, vliegtuigspotten bij Schiphol, vanuit de achterbak van de auto barbecuen in het Amsterdamse Bos en een adembenemende blik werpen op havens.
Maar minstens zo belangrijk: de Grote Ring maakt het mogelijk om de A10 te ontlasten en de snelweg terug te schroeven tot een stadsweg waaraan kan worden gewoond en gewerkt. Want, zoals de onderzoekers van Goudappel Coffeng nuchter concluderen: ‘Met lagere snelheden is er minder geluidshinder en luchtvervuiling.’
Dat een ring van een harde grens kan veranderen in een gewoon stuk van de stad, hebben we in het verleden vaker gezien. De eerste ring van Amsterdam was het Singel, tegenwoordig een vriendelijke gracht met mooie panden, maar tot halverwege de zestiende eeuw begon daarbuiten de wildernis. Met de aanleg van de grachtengordel ontstond in de zeventiende eeuw een nieuwe, veel wijdere ring: de Singelgracht met zijn 26 bolwerken, een muur van vijf meter hoog en vrij schootsveld voor de kanonnen. Halverwege de negentiende eeuw barstte de stad uit haar voegen, de wallen werden geslecht, de Singelgracht min of meer rechtgetrokken en daarbuiten werden de negentiende-eeuwse wijken aangelegd die nu zo populair zijn: van de Indische Buurt in het oosten via de Pijp in het zuiden tot de Staatsliedenbuurt in het westen.
Lange tijd moest de stad het zonder ring stellen, de wijken liepen lukraak over in de polders en tuinderijen. Pas in de tweede helft van de twintigste eeuw is stukje bij beetje de A10 aangelegd. Een groot plan zat daar niet achter: Rijkswaterstaat wilde een perfecte snelweg door de weilanden bouwen, maar de stedenbouwers van Amsterdam wilden hem juist zo dicht mogelijk in de stad hebben, want dan draaide het Rijk op voor de kosten van een weg die de stad sowieso nodig had. Zo werd in Amsterdam-West in de jaren zestig de eerste stadsnelweg van Nederland geboren. Noord was het laatste aan de beurt en toen de Zeeburgertunnel in 1990 klaar was, had de stad weer een echte ring.
Toen de ring eenmaal klaar was, bleek het een prima metafoor om de stad op te delen in haves en have nots. Voor de Bijlmer lag dat simpel, de honingraatflats waren sowieso al nooit als deel van de stad geaccepteerd. Nieuw-West, dat in die tijd begon te verkleuren en te verarmen, kwam langzaam in dezelfde categorie terecht. En zo werd ‘buiten de ring’ synoniem met buiten de stad. Zelfs Noord, dat toch echt heel duidelijk binnen de A10 ligt, kwam in het taalgebruik buiten de ring te liggen. Ook stedelijke investeringsprogramma’s maken zich daaraan schuldig: onder de ‘ringzone’ blijkt de gemeente Amsterdam te verstaan: ‘het gebied rondom de A10 en in het noorden rondom het IJ’. Daar valt Noord dus buiten.
‘Binnen de ring’ versus ‘buiten de ring’, door die bril kijken steeds meer mensen naar de stad. Natuurlijk zijn er forse verschillen in inkomen, opleiding, werkloosheid, allochtonen en veiligheid, maar voor een deel is het ook beeldvorming en navelstaarderij. Neem laagopgeleide jongeren: die heb je in de Bijlmer en Nieuw-West inderdaad veel meer dan binnen de A10, maar volgens het recente onderzoek ‘Wonen in de regio Amsterdam’ van O+S is dat probleem groter in overloopgemeentes als Almere en Purmerend, de steden waar veel autochtone Amsterdammers terecht zijn gekomen. En de buurten met de laagste WOZ-waarde liggen niet in Amsterdam, maar in Zaanstad. De nieuwe Grote Ring rond Amsterdam helpt om problemen in het juiste perspectief te zien en niet te blijven hangen in kleinstedelijk denken.
Net als de A10 was ook de Grote Ring niet echt de bedoeling. Eigenlijk had de A9 van Haarlem via Amstelveen direct door moeten lopen naar Almere. Het eerste stuk lukte prima, maar in de jaren zeventig blokkeerden natuurbeschermers het tracé door het Naardermeer en dus moest het laatste stuk van de A9 noordelijker worden gelegd, dwars door de Bijlmer. Gevolg is dat je nu een stukje A2 richting centrum moet nemen – de rare knik aan de onderkant van de weg – om vervolgens schuin omhoog te rijden naar IJburg.
Maar de Grote Ring die daardoor ontstond bleek wel handig: het steeds drukkere doorgaande verkeer kan nu om de stad heen worden geleid en bij files kunnen automobilisten uitwijken. Tenminste, als ze goed zijn in cryptogrammen, want op de borden boven de weg verschijnen nu boodschappen als: ‘Tot A4/A5 via A4 20 minuten + 6; Tot A5/A4 via A5 18 minuten + 9’. En dat moet je dan begrijpen terwijl je honderd rijdt.
Een eigen nummer voor de Grote Ring is dus dringend gewenst. In grote steden is dat heel gebruikelijk, zo heeft Londen de M25, een ring van 188 kilometer die de hele metropool omspant en Berlijn heeft de A10, die zelfs nog iets langer is. De Grote Ring rond Amsterdam speelt met zijn 54 kilometer in dit orkest een bescheiden deuntje mee.
Welk nummer zou de ring moeten krijgen? Het meest voor de hand ligt de A11, dat nummer is nog vrij en je snapt intuïtief dat het om een nieuwe, grotere ring gaat. Op de portalen zou dan komen te staan: ‘Rotterdam via A11 + 6 minuten; Rotterdam via A10 + 9 minuten’. Aha, zeg dat dan.
De A11 is natuurlijk handig voor de verkeersinformatie en de fileberichten, maar wezenlijker is dat een wegnummer helpt om opnieuw naar de stad te kijken. Bij de ontwikkeling van de Metropoolregio Amsterdam hebben planologen het over de polycentrische stad en verkeerskundigen over daily urban systems, maar slechts weinig mensen kunnen zich iets bij zulke abstracte noties voorstellen. We zijn nu eenmaal fysieke wezens en een stad moet dus een vorm hebben, zodat je haar kunt begrijpen.
De A11 helpt daarbij, al is het maar omdat het aantal mensen binnen de ring met twee derde toeneemt: binnen de A10 wonen net iets meer dan een half miljoen mensen, binnen de Grote Ring A11 zijn dat er 820 duizend. En buiten die A11 wonen, in termen van de metropoolregio, nog eens bijna tweemaal zo veel Amsterdammers in voorsteden als Almere, Purmerend en Zaanstad.
Maar misschien helpt de A11 nog wel het meest om de barrière van de A10 op te ruimen: waarom maken we daar, zoals bijvoorbeeld denktank De Langzame Stad voorstelt, geen stadsboulevard van waar je vijftig mag rijden? En waarom zou je dan bijvoorbeeld de Zuidas nog moeten ondertunnelen?
In 1969 heeft de gemeente Amsterdam alle grond die nodig was voor de A10 overgedragen aan het Rijk. Daarom zie je als je de A10 oprijdt een bord Amsterdam met een streep erdoor, je verlaat letterlijk de stad om een afslag verder weer welkom te worden geheten met zo’n zelfde plaatsnaambord, maar dan zonder streep.
Het wordt tijd dat Amsterdam de A10 terug claimt en die net als eerder het Singel en de Singelgracht, liefdevol opneemt in zijn stedelijk weefsel. En voor de liefhebbers van auto’s is er dan de A11. En route.
Zaanse vinex
IJburg is de officiële vinex-locatie van Amsterdam, maar ook kleine buurman Landsmeer pikt een graantje mee van de explosie aan nieuwbouwwijken aan stadsranden. Luijendijk-Zuid heet het plan voor 338 woningen in een postmoderne variant van de Zaanse stijl, met deelprojecten als School, Schuur, Freule en Pakhuys. De gelijkenis met het nieuwe station van Zaandam is onmiskenbaar, hier woon je groen en dat zul je weten ook.
Het alternatieve strandje
Zeeburgereiland is het laatste rafelrandje aan de A11. Op de Oostpunt, waar vroeger het informatiecentrum van IJburg zat, vindt elk jaar het Magneet Festival plaats. De woningplannen voor het driehoekige eiland komen maar langzaam van de grond, alleen voor de zelfbouwkavels stonden mensen wekenlang in de rij. Wat er met de drie overgebleven rioolzuiveringssilo’s gebeurt is onduidelijk: het Annie M.G. Schmidt Huis is afgehaakt, de klimhal lijkt wel door te gaan.
Weidewinkel Maxis
Dit is de enige weidewinkel in de Randstad, elke woensdag is er een markt op het immense parkeerterrein. Via het achterdeurtje van de Nuonweg konden bewoners van IJburg hier jarenlang hun boodschappen doen. Daardoor kreeg de wijk geen fatsoenlijke eigen middenstand. Toen deze zomer de grote Uyllanderbrug eindelijk klaar was, werd de Nuonweg afgesloten. Sindsdien moeten de IJburgers ruim zeven kilometer omrijden. Wordt IJburg nu een normale wijk met eigen winkels, of blijft het een snelwegwijk?
Uitzichtpunt Holendrecht
Een ratjetoe, anders is de mix van faciliteiten bij knooppunt Holendrecht niet te typeren. Binnen een straal van 500 meter vind je hier onder andere een Porschegarage, de goedkoopste fitness van de stad (€7,50 per maand), een Amerikaanse foodstrip, een gevangenis, een keukenboer en het AMC. Beste tip is de cocktailbar op de zeventiende verdieping van het Fletcher Hotel, met een waanzinnig uitzicht over de A11, de Bijlmer, Amstelveen en het Groene Hart.
Fraudeparkeren bij KMPG
Het zag er zo antroposofisch verantwoord uit toen KPMG hier begin jaren negentig zijn nieuwe hoofdkantoor door Albers en Van Huut liet bouwen. Maar liefst 50 duizend vierkante meter telde het, toch was het eind jaren nul ineens ‘te klein’ en dus werd er een nieuwe kolos naast gezet, van 60 duizend vierkante meter. Of ging het gewoon om 16 miljoen euro smeergeld? Tegen KPMG loopt in ieder geval een fraudeonderzoek, de CEO stapte op. Het oude hoofdkantoor staat nu al jaren leeg en valt onder de ‘kansloze kantoren’. Maar je kunt er in het weekend wel mooi gratis parkeren om te shoppen in Stadshart Amstelveen.
Vliegtuig spotten en barbecuen
Tik postcode 1118 EL in je navigatiesysteem en je wordt naar de spottersplek aan de Buitenveldertbaan geloodst. Gewoon afslag 6 nemen en de paal van McDonald’s volgen kan ook, want de hamburgerbakker zit er meteen naast. Handig als je honger krijgt van al dat turen. Liever zelf koken? Aan de andere kant van de Ringvaart wacht het Amsterdamse Bos, met parkeerplaatsen waar je kunt barbecuen. Vooral populair bij Turken.
Lelijke geluidsschermen
De prijs voor het lelijkste geluidsscherm aan de A11 gaat zonder twijfel naar Badhoevedorp, het lijkt het Duitse Ruhrgebied wel. Dat er een dorp aan weerszijden ligt, valt alleen af te leiden uit de donkere driehoekige panelen in het scherm, die verbeelden namelijk de daken van huizen. In 2018 wordt Badhoevedorp uit zijn lijden verlost, dan is de omlegging gereed en loopt de snelweg ten westen van het dorp. Nieuwsgierig hoe dat eruitziet? Op dinsdag en donderdag is het infocentrum aan de Robert Kochstraat 55 open.
Fiets kwijt?
Fiets verdwenen bij het Centraal Station? Grote kans dat de jongens van het Fietsdepot hem hebben losgeknipt. Dat betekent bus 82 richting IJmuiden pakken, uitstappen bij halte Westpoortweg en dan nog 500 meter lopen. Of eindelijk de kans grijpen om de A11 te verkennen en je fiets verloren fiets en passant te redden.
Havensnelweg
Aan de Amerikahaven rijgen witte olietankers zich aaneen tot de grootste benzinehaven van Europa. Daarna krijgt de weg hoge poten zodat je blik niet meer wordt versperd door hekken en bosschages en je de schepen kunt zien liggen in de insteekhavens van de Westhaven. De opslagtanks bevatten niet alleen meer olie en benzine, maar ook wijn: van het Noord-Europees Wijnopslag Bedrijf. Proost.