Giechelend bekijken drie huisvrouwen het damesurinoir in de toonzaal van Sphinx. Toevallig staan ze voor het enige exemplaar waarbij de pictogrammen met de gebruiksaanwijzing ontbreken. Prompt gaat de gangmaakster op de mannenmanier boven de pot hangen, met haar gezicht naar de muur. Fout dus, vrouwen kunnen tijdens het plassen gewoon kijken of er niet iemand aankomt.
Damesurinoir Lady P. veroorzaakte vorig voorjaar een klein publiciteitsstormpje. Foto’s van het prototype haalden alle kranten, ontwerpster Marian Loth (31) vertelde veelvuldig haar verhaal over het ontstaan van het idee: zij studeerde Industrieel Ontwerpen in Delft en zocht een afstudeeronderwerp toen een vriendin tijdens het North Sea Jazzfestival wegens drukte uitweek naar de herentoiletten en daar boven een urinoir ging hangen. Een urinoir voor vrouwen, dat wilde ze ontwerpen. Bij Sphinx bemachtigde ze een stageplaats.
‘Ik was blij met alle media-aandacht bij mijn afstuderen, toch leek het er niet op dat Sphinx het urinoir in productie zou nemen’, vertelt Loth, ‘het blijft een conservatieve wereld. Ik zat al weer thuis toen er een nieuwe directeur marketing kwam die er heilig in geloofde. Hij stelde me aan als projectleider.’ Het productierijp maken nam bijna een jaar in beslag omdat de onderkant van de pot bleef scheuren. Keramiek is een moeilijk voorspelbaar materiaal. In een gipsen mal wordt kleipap gegoten, het gips onttrekt water aan de pap zodat een laag aankoekt op de mal. Na anderhalf uur is de laag dik genoeg, de productiemedewerker laat de rest van de pap weglopen, verwijdert de mal, poetst het oppervlak glad en dan begint het drogen waarbij de pot elf procent krimpt. ‘Met trial and error hebben we de binnenwanden iets steiler gemaakt. Het uiterlijk is gelukkig niet gewijzigd, dat was heilig voor mij.’
Bij het ontwerp had Loth één uitgangspunt: vrouwen willen niet op de bril zitten. Ze toetste vervolgens zes houdingen – van de hurkzit tot de voorovergebogen limbo-houding – op zes criteria: van spatten tot comfort. Ze maakte daarbij gebruik van de empirische gegevens uit het Amerikaanse standaardwerk ‘The Bathroom’ en een eigen enquête onder 47 vrouwen. Van de alternatieven bleek de stabiele hanghouding het beste te scoren, dus ging ze op dat spoor verder.
Het urinoir kreeg dezelfde kromming als de ideale hanghouding, zo word je verleid om goed boven de pot te gaan hangen. Met papieren modellen liet ze vrouwen plassen om de breedte van het waterreservoir te bepalen. Ze koos voor de smalste variant, dan hoef je je benen minder ver uiteen te plaatsen. Bovendien hing ze het urinoir tien centimeter hoger dan een normale wc-pot, ook dat vergroot het comfort. Vrouwen moeten minstens 152 centimeter lang zijn om de pot op te kunnen.
Het risico van inkijk zorgde voor veel discussie. ‘Bij een personeelsfeest van Sphinx hebben we een model opgehangen, zestig vrouwen hebben er op geplast. De helft klaagde over gebrek aan privacy, ik vind dat heel weinig voor zo’n nieuw concept.’ De verkopers dachten daar anders over, zij eisten maximale afscherming. ‘Een deur dus’, zucht Loth. ‘Ik wilde onder geen beding een afgesloten ruimte, dan kun je net zo goed een gewone wc neerzetten. Met te veel privacy vergroot je bovendien het risico dat vrouwen er in defeceren. Dat is vaktaal voor poepen.’
Als compromis zijn aan de zijkanten matglazen schotten aangebracht en aan de voorkant een vrouwshoge kast, waarvan de roestvrijstalen deur honderdtachtig graden kan openzwaaien om de entrée te versperren. Door een kijkgaatje in de deur kun je de omgeving in de gaten houden. De kast bevat tevens twee rollen toiletpapier, een afvalemmer voor maandverband en een plankje om je handtas op te zetten.
Nadeel van de kast is dat de ruimtebesparing van een urinoir deels teniet is gedaan: Lady P. neemt net zo veel ruimte in beslag als een gewone wc: negentig centimeter breed, 135 diep. Resteren de voordelen hygiëne en snelheid. ‘Misschien wennen vrouwen aan deze manier van urineren en kan de deur op den duur worden weggelaten’, zegt Loth hoopvol.
Sinds juni is het damesurinoir op de markt, met een prijs van bijna 8.700 gulden mikt Sphinx vooral op duurdere uitgaansgelegenheden. De Amsterdamse lesbo-disco You II had de primeur. Toch is de marketingcampagne voor Lady P. gericht op mannen, dat zijn doorgaans degenen die beslissen over de aanschaf van de toiletten. De promotieplaatjes tonen dan ook een hooggehakte blondine met ondeugende blik.
Het damesurinoir heeft een deurtje
Giechelend bekijken drie huisvrouwen het damesurinoir in de toonzaal van Sphinx. Toevallig staan ze voor het enige exemplaar waarbij de pictogrammen met de gebruiksaanwijzing ontbreken.