Gentrificatie. Overal ter wereld spuiten krakers en antiglobalisten het op muren en spandoeken als protest tegen rijke, hippe stedelingen die bezit nemen van een arme wijk. In New York bijvoorbeeld, maar ook in Londen en Berlijn. In Nederland gebruiken we meestal de term veryupping voor dit verschijnsel, met als symbool de moeders met bakfietsen in de Jordaan en de Pijp.
De angst is dat deze nieuwelingen de oorspronkelijke bewoners verdrijven. In steden als New York gebeurt dat zonder twijfel, maar geldt dat ook voor Amsterdam met zijn strenge huurbescherming en vooral met zijn grote aantal sociale huurwoningen? Het Parool besloot de proef op de som te nemen en bij een willekeurig voorbeeld van grootschalige sloop/nieuwbouw te reconstrueren waar de oorspronkelijke bewoners bleven. Zijn ze inderdaad verdreven naar buurten buiten de ring, die door hippe stedelingen als een soort Siberië worden beschouwd?
De keuze viel op de Tugelawegblokken: vijf grote woonblokken aan de rand van de Transvaalbuurt die bijna een eeuw geleden zijn neergezet voor joodse handwerkers. In de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn ze al een keer gerenoveerd, in 2009 besloot Ymere om twee van de vijf blokken, met in totaal 135 sociale huurwoningen, te slopen. In de nieuwbouw zullen 157 woningen terugkomen, maar dat zijn slechts deels sociale huurwoningen, om precies te zijn 85, de rest is koop en dure huur. Op het eerste gezicht worden de oude bewoners dus verdrongen: 37 procent kon niet terugkeren. Maar wat gebeurde er dan met hen?
Eigenaar Ymere diepte de gegevens op van alle bewoners van de twee gesloopte blokken. Dat klinkt eenvoudiger dan het was, want tijdens de uitplaatsing, die begon in oktober 2009 en maar liefst drie jaar duurde, veranderde het administratieve systeem. Bovendien bleek een deel van de oorspronkelijke 135 woningen op het moment van de sloopbeslissing tijdelijk verhuurd te zijn aan studenten. Zo kwam het totaal van onze ‘gentrificatie-steekproef’ op 114 huurders.
Hoewel alle bewoners het recht hadden om terug te keren, wilde bijna de helft van de bewoners toch definitief weg. Met een urgentiebewijs op zak zochten ze, geholpen door Ymere, een andere woning. We hebben de nieuwe adressen, met uitzondering van de familie die naar Irak vertrok, op een kaart gezet (de paarse stippen). Van de 55 vertrekkers hebben er zeven de stad de rug toegekeerd, waarvan er zes in Nederland bleven: één in Hoofddorp , één in Purmerend en vier in Amstelveen. Hoewel bewoners van de Grachtengordel daar misschien anders over denken, klinkt met name die laatste gemeente niet naar een regelrechte achteruitgang.
Negen huurders kwamen formeel terecht in Amsterdam buiten de ring, dat we voor dit artikel overigens expres ruim hebben opgevat: ook Noord wordt daarbij meegerekend. Inzoomen leert dat zeven van hen naar IJburg verhuisden, dat toch moeilijk te beschouwen is als een arm getto. Ook niet slecht dus. De overige 39 bewoners bleven binnen de ring wonen, dat is 70 procent, en bijna de helft daarvan bleef gewoon in Oost.
Een tweede groep zijn de 33 bewoners met een terugkeergarantie: zij hebben zelf een woning gezocht, maar wel met het recht om te zijner tijd weer terug naar de Tugelaweg te verhuizen, hetzij naar de nieuwbouw die begin volgend jaar wordt opgeleverd, hetzij naar het aanpalende blok, waarvan de renovatie eind 2015 start. Onzeker is hoeveel mensen uiteindelijk gebruik zullen maken van die garantie, dat hangt ervanaf hoe de nieuwe buurt bevalt, maar ook de kosten van de verhuizing spelen in de praktijk een rol. Want de 5.800 euro verhuiskostenvergoeding die iedere huurder bij het verlaten van de Tugelaweg kreeg, is meestal allang op.
Hoe dan ook wisten deze mensen dat ze minstens enkele jaren op hun nieuwe adres zouden wonen, dus het is interessant kijken waarvoor ze kozen (de gele stippen op de kaart). Ook hier zit één verhuizing naar het buitenland bij, dit keer betreft het Turkije, de andere stadsverlater kwam niet verder dan Zaandam. Van deze groep belandde wel een aanzienlijk deel buiten de ring, namelijk 33 procent: twee huurders trokken naar Noord, vier naar IJburg en vijf naar Nieuw-West. Verdringing? Het blijkt te gaan om gezinnen met veel kinderen, die een huis met een tuin wilden en dat soort woningen is binnen de ring zeldzaam. Van de ‘garantiegroep’ bleef in totaal 60 procent binnen de ring wonen en daarbij waren ze honkvaster dan de definitieve vertrekkers: bijna allemaal bleven ze Oost trouw.
Tot slot is er de groep die per se terug wilde en geen zin had om zelf een woning te zoeken. Zij wonen nu in wisselwoningen: acht in de Transvaalbuurt, één in de Oosterparkbuurt en de rest in de Watergraafsmeer (zie de rode stippen).
Toegegeven: wetenschappelijk is dit onderzoekje niet, maar volgens de woordvoerder van Huurdersvereniging Amsterdam is dit voorbeeld redelijk maatgevend: ‘Het project Tugelaweg staat goed bekend qua participatie en realisatie, maar het is niet uitzonderlijk.’ In ieder geval maakt de steekproef duidelijk dat huurders van corporaties niet de stad uit worden gejaagd: driekwart blijft binnen de ring wonen en dat aandeel kan nog oplopen als mensen straks gebruik maken van hun terugkeergarantie.
[Kader]
Ondertussen in het centrum
De keuze om de Tugelawegblokken als voorbeeld te nemen was al gemaakt toen Ymere in het nieuws kwam door de grootschalige renovatie van 270 woningen in het centrum. Slechts een derde van de sociale woningen zal terugkomen. Protest alom, het leidde zelfs tot Kamervragen.
Wat gebeurt er met de huurders als ze straks uit deze huizen moeten? In principe gelden voor hen dezelfde regels als voor de bewoners van de Tugelaweg, maar de garantie om terug te keren naar hetzelfde blok geldt alleen voor de grotere complexen. Voor bewoners van losse panden is er de garantie voor terugkeer in de buurt (in de meeste gevallen de Jordaan).
Tweede verschil is dat de maximering van de huur tot 597 euro per maand niet meer zal gelden voor mensen met een jaarinkomen tussen 34.600 en 50.000 euro. Het grootste verschil geldt voor de inkomens boven de 50.000: anders dan bij de Tugelawegblokken krijgen zij helemaal geen sociale huurwoning meer. Wel krijgen ze verhuiskosten en moet Ymere een ‘passende woning’ in het centrum aanbieden (koop of huur in de vrije sector).
