De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 10. Oranje-rood-groen-oranje-rood. In hoog tempo verschiet het verkeerslicht onder aan de S101 van kleur, steeds mag één auto invoegen in de langzaam rijdende file voor de Coentunnel. Een kluwen auto’s verstopt de toevoerwegen, geroutineerd scheurt een taxi over de vluchtstrook voorbij. Ondanks de toeritdosering staat de buitenste buis van de Coentunnel op de vierde plaats in de file-topvijftig, de binnenbuis staat op nummer dertien. En, nu de gemeente het besluit over een tweede Coentunnel wederom heeft opgeschort, lijkt de eerste plaats haalbaar. Plotsklaps dalen de slagbomen voor de tunnelmond: infraroodmeters hebben een te hoog geladen vrachtwagen gesignaleerd. Soms is het tien keer op een dag prijs, vandaag komt de eerste melding pas om 12.35 uur binnen bij Bergings Centrale Amsterdam. René van Lemmeren (34) springt in zijn Jeep en rijdt achteruit over de vluchtstrook naar de plaats des onheils. Vooraan in de file staat een lijkwagen, per portofoon geeft Van Lemmeren de verkeerscentrale opdracht de slagboom even te openen. Op hoge poten komt een mantelpak-dame haar auto uit, zij wil ook, ze heeft een belangrijke afspraak en dit is verdorie al de derde keer in anderhalve week. Van Lemmeren haalt zijn schouders op en meet de vrachtwagen na met een uitschuifbare stok. In driekwart van de gevallen is het een ‘zeiltje’: tegenwind heeft het dekzeil doen opbollen en stilstaand blijkt de wagen niet te hoog. Maar nu niet, zelfs nadat de Maltese chauffeur de lucht uit zijn vering heeft laten lopen meet de wagen 4 meter en 12 centimeter. Via het wrakkenterrein aan de rechterkant verlaat de vrachtwagen de snelweg en om 12.46 uur wordt de weg weer vrijgegeven. De chauffeur komt er met een waarschuwing vanaf: ‘Je kunt je kop wel in de wind hangen, maar zo’n jongen heeft niet meer dan een paar honderd gulden voor benzine meegekregen. Met braniegozers heb ik geen medelijden, dan laat ik de politie wel meteen komen.’ Eigenlijk moet de chauffeur met de pont, maar Van Lemmeren verwijst hem naar de Zeeburgertunnel. Ook daar staan borden met maximaal vier meter doorrijhoogte, in werkelijkheid is al rekening gehouden met de wat ruimere Europese richtlijnen. Op het wrakkenterrein aan de andere kant van de weg schuilen twee werkmannen in hun bestelauto. De nieuwe praatpaal bleek na drie weken last te hebben van kabelbreuk. Dus belde de ANWB naar Rijkswaterstaat – de eigenaar van de palen – die vervolgens de PTT belde – de verantwoordelijke voor het kabelnetwerk – die ten slotte een aannemer uit Heerhugowaard belde om een gat te graven. Op hun butagasbrander hebben de mannen net verse koffie gezet. Iets verderop ligt de grondbank van de gemeente: de opslagplaats voor grond uit de bouwputten in de regio. Alle ‘grondstromen’ hebben een eigen nummer en worden strikt gescheiden gehouden, dus liggen er kleine bergjes van vijftig ton van het gat voor een ondergrondse afvalcontainer, maar ook 90.000 ton van de parkeergarage van het Museumplein. Na herbemonstering en analyse gaat de schone grond terug de stad in, met de licht vervuilde ‘hergebruikgrond’ wordt het Coentunneldok volgestort. Ook bij de aanpalende autosloperij hebben afvalscheiding en computer hun intrede gedaan. ‘Toen mijn vader twee jaar geleden stopte, heb ik erkenning aangevraagd bij Auto Recycling Nederland’, zegt Anneke Janssen-Strijdonck (39), ‘nu zijn we een officieel auto demontagebedrijf.’ Maar als ze de telefoon opneemt zegt ze gewoontegetrouw: ‘Sloperij, met Anneke.’ ‘Steeds minder mensen sleutelen, dus van particuliere klanten moet je het niet meer hebben. Als erkend bedrijf krijg je 150 gulden per auto van de ARN. Ramen, vloeistoffen, banden, gordels, PUR-schuim, alles gaat apart.’ Midden in het Coenplein, waar de E22 en de E35 elkaar ontmoeten, ligt een loos viaduct. Bijna tien jaar geleden is het gebouwd, als aanvoerroute van de tweede Coentunnel. Rijkswaterstaat blijft hopen dat het ooit te pas zal komen. Onder het knooppunt ligt nog een deel van de oude toevoerwegen naar de Coentunnel, nu zijn ze in gebruik als busbanen. Crossers gebruiken de wegen als sluiproute naar het verwilderde terrein links van de snelweg. Hier komen de hoogspanningsleidingen van de Hemcentrale de grond uit, de een gaat linksaf naar Zaanstad, de ander rechtsaf met de ring mee. Zoals alle wijken in Noord, is ook nieuwbouwwijk Oostzanerwerf een eiland omgeven door slootjes. ‘Zoekt u iemand?’ vraagt een blond meisje als ik uitstap, ‘u kijkt zo verdacht.’ Aan de andere kant van het viaduct loopt een zandpad parallel aan de A10, een man in overall wet zijn zeis. ‘Het is zo nat dat de koeien meer kapot trappen dan opeten. “Eten met twee bekken” noemen ze dat. Daarom moet ik ze bijvoeren.’ Klaas Schaft (68) is een hobbyboer met twee koeien en een kalf, zestig konijnen en zestig ganzen. Het onkruid in de berm vindt hij een aanfluiting: ‘Mijn vader had na de oorlog een stuk dijk, toen was het verboden om dat spul te laten staan. Nu laat Rijkswaterstaat het maar groeien en moeten wij spuiten om de berenklauw van ons land te houden.’ De tijden zijn inderdaad veranderd. Rijkswaterstaat commandeert niet meer, maar hurkt op zijn knieën om automobilisten op te voeden. Op een bord heet een olijk mannetje met hoge hoed en livrei de automobilist ‘welkom op deze ritslokatie’. Bij hectometer 33,0 – net voorbij het viaduct over het Twiske – klim ik in de stromende regen over de vangrail. Nog 64 stappen tot bordje 1,0. Geen spoor meer van de wieldop die hier tien weken geleden lag.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 9. Spandoeken aan de blauwe kantoortoren bij afslag S104 kondigen de aanstaande verhuizing van stadsdeel Bos en Lommer aan. Ze hangen alleen aan de kant van de snelweg, buurtbewoners hoeven blijkbaar niet te weten dat hun stadsdeelkantoor vanaf 12 oktober in dit gebouw zit. Boven op het viaduct zelf komen twee kantoorpanden van een kleine dertig meter, de bouw start eind volgend jaar. Tegelijk zal de markt aan het Gulden Winckelplantsoen op het niveau van de snelweg worden getild, nu ligt die nog in een kuil in de oksel. ‘De Turkenmarkt wordt ze genoemd’ zegt de rossige eigenaresse van café-restaurant Gulden Winckel. ‘Dit is de goedkoopste markt van het land, van heinde en ver komen ze boodschappen doen.’ Hier vind je tweede keus hoeslakens voor drie piek, acht stukken Lux zeep voor vijf gulden en gootsteenontstoppers voor één gulden. Het plein is bezaaid met gele bladeren, de herfst begint hier vroeger dan in de rest van de stad.  De afrit naar Haarlem is favoriet bij rijschoolhouders, op de korte strook moeten in- en uitvoegende auto’s elkaar zonder kleerscheuren zien te kruisen, geen van beide hebben ze voorrang. Met gespannen blik stuurt Margot de lesauto naar rechts, door haar beginnersogen ziet de A10 er chaotisch uit: glassplinters, getoeter, knipperende lichten, denderende vrachtwagens, gehavend asfalt. Als ze aarzelt zegt rij-instructeur Jan Douwes: ‘Je moet een beetje brutaler zijn, je moet ze deelgenoot maken van jouw probleem.’ In- en uitvoegstroken blijken er in soorten en maten te zijn. Douwes doceert: ‘Weefvakken, automatische invoegstroken die overgaan in rijstroken en tapers waarbij de invoegstrook taps uitloopt in de hoofdrijbaan zodat je moet ritsen.’ Dankzij de eeuwige grafrechten is het kerkje van Sloterdijk twaalf jaar geleden van de slopershamer gered. Nu is het witte kerkje uit 1664 een favoriete trouwlocatie. ‘Sommigen trouwen zonder extraatjes, een in-en-uit-huwelijk noemen we dat’, vertelt Ramon Oudhaarlem van het partycentrum dat in de kerk is gevestigd. ‘Maar de meesten willen meer. En dat kan: de vlag in top kost 25 gulden, de rode loper honderd en tweemaal klokkenluiden komt op vijftig gulden.’ Het blonde bruidspaar van vanmiddag wilde alles erop en eraan, het laatste stuk bruidstaart krijgen ze mee in een stuk aluminiumfolie. Meteen begint de ombouw voor het trouwfeest van het volgende stel. Aan de overkant van de A10, op het bedrijventerrein dat naar het eeuwenoude dijkdorp is vernoemd, glimmen de kantoortorens elkaar hooghartig tegemoet. Voor het kerkje hebben ze geen oog. Het geknikte grijze gebouw van de belastingdienst was oorspronkelijk bestemd voor uitgeverij Elsevier. Een opengeslagen boek moest het toen nog voorstellen, nu verbeeldt het een geopende knip. De parkeergarage aan de voet is gehuld in een zwarte doorkijkblouse. Het twintigste eeuwse Sloterdijk is piekfijn verzorgd, de turkooizen lantaarnpalen zijn familie van de gouden kitsch op het Damrak. Zelfs de lege kavels zijn getooid met een geschoren grasmat en omzoomd met rechte rijen populieren. Hier werken duizenden mensen, maar tijdens kantooruren liggen de keurige trottoirs en getrimde parkjes er verlaten bij. Alsof de neutronenbom net is gevallen. De barkeeper van het iets verderop gelegen wegrestaurant Coentunnel komt met de trein naar zijn werk. ‘Het is twee minuten lopen naar het station Sloterdijk, en zo kan ik lekker m’n biertje blijven drinken.’ Dat geldt ook voor zijn publiek: vijf obers lopen af en aan om de lunchtafels van vertegenwoordigers, automatiseerders en Telegraaf-journalisten vol bier en witte wijn te zetten. Grappen zijn van het kaliber: ‘Ben je nou interessant aan het doen of kun je echt lezen?’ Ook het legergarnizoen van Amsterdam huist aan de snelweg sinds de Oranje Nassaukazerne midden jaren tachtig werd gesloten. Geen karakteristiek Napoleontisch gebouw meer, maar een doorsnee kantoorpand tussen Einsteingebouw en Coengebouw. Voor de poort geen zandhaas in een wachthokje, maar een beveiligingsbeambte in een glazen vitrine. Soldaten slapen er niet meer, de Kolonel Sixkazerne is een ‘facilitair bedrijf’. Kapitein F.Ch.J. van Horn, gekleed in camouflagepak en kistjes: ‘Sinds de afschaffing van de dienstplicht moeten we oppassen dat de krijgsmacht niet wegzakt uit het collectieve geheugen. Daarom sponsoren we deze week de mondiale beurs van leliekwekers. De landmacht wordt daar met recht in de bloemetjes gezet.’ Bij elektriciteitscentrale Hemweg beginnen de westelijke haven pas echt. De schoorstenen fungeren als reusachtige windvanen, de rechter rookt altijd, de linker alleen bij flinke kou en bij stroomstoringen elders in het land. Overdekte transportbanden schuiven kolengruis in de mond van de vuurhaard. Rechts priemen de ijle masten van Westpoort Terminals naar de hemel. Onder een doordringend gehuil duwt een dieselloc een sliert wagons over de sporen, op de voorplecht staat een mannetje op de uitkijk. Op zoek naar bedrijven draaien vertegenwoordigers rondjes op de bemoste kades. Automonteurs scheuren rond om gerepareerde auto’s te testen. Onderaan afslag S101 zit Abdij Dino, een wegrestaurant in nostalgische kasteelsfeer. Overdag en ’s avonds is dit het domein van vrachtwagenchauffeurs en havenarbeiders die met een pijpje bier wachten tot de file oplost. Vanaf half vijf uur ’s morgens kunnen de onvermoeibare gasten van de iT hier terecht voor afterparties. ‘In het begin was die nieuwe huurder wel wennen’, zegt barkeepster Corrie, ‘alles moet er ’s nachts tenslotte uit, je vaasjes, je kleedjes, je stoelen. Als ik ’s ochtends om acht uur de eetzaal weer kom inruimen, zijn er soms nog een man of honderd. Alle luiken zitten dan potdicht om het daglicht buiten te houden.’  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 8. In Amsterdam-West verruilt de A10 haar nummer voor een heuse naam: Einsteinweg. Bij elke afrit golft het wegdek omlaag, om zich bij de oprit weer te verheffen boven het maaiveld. Voor de kruisende straten en fietspaden zijn viaducten uitgespaard in het dijklichaam. Om de paar honderd meter kunnen fietsers uit Slotervaart doorsteken naar de stad, langs de blonde woontorens aan de rand van het Rembrandtpark. De flats zijn een luxe uitvoering van de Bijlmer, met ondergrondse parkeergarages en uitsluitend Nederlands naambordjes: Van Dijk, Van Beek, De Boer, De Haan, Lam. Verscholen tussen de woonblokken aan de linkerkant liggen op luttele afstand – tussen hectometer 23,7 en 24,2 – drie kerken achter elkaar. Ze stammen uit de vroege jaren zestig toen het geloof nog eeuwig leek. De Immanuelkerk is de eerste. Om het hoofd boven water te houden moest deze ‘Samen op weg’-kerk onderhuurders aantrekken: de Holland Methodist Church uit de Bijlmer en de onafhankelijke baptisten uit het centrum. ‘Het zijn allemaal streekkerken, gelovigen komen niet alleen uit Amsterdam’, zegt vrijwilliger Jan Siderius (67), die met zijn vrouw de kerk dweilt. ‘Je moet er dus makkelijk met de auto kunnen komen.’ Begin jaren negentig kregen de kerken gezelschap van moskee El Oumma El Islamia, getooid met een vierkante minaret en een piepklein half maantje. In de berm verzamelen twee mannen afval met een knijper aan een stokje. ‘Wat we vinden? Om eerlijk te zijn: vooral blikjes bier’, zegt John van Kranenburg. Samen met zijn collega doet hij twee kilometer per dag, inclusief opritten kost de hele ringweg een maand. Elke morgen om half zes gaat de wekker in zijn dorp aan de Waal, hij rijdt naar Geldermalsen en vandaar brengt het busje van de aannemer hem naar Amsterdam. Zijn maat uit Leerdam moet al om vijf uur op om hier de wegen schoon te maken. ‘Aan de herrie en stank wen je, maar als ik ’s avonds een handdoek over mijn gezicht haal is die helemaal zwart.’ Zestienwielige betonmixers nemen afslag S105 naar het Lucas Ziekenhuis, waar een rode kraan hun draaiende buik leegzuigt en de inhoud uitstort in de bekistingen van de nieuwbouw. Over twee jaar is de ‘vernieuwbouw’ van het Lucas klaar, dan gaat het Andreas, de fusiepartner aan afslag S104, tegen de vlakte. Op de negende verdieping ligt mevrouw Van Utrecht te wachten op een plaats in een revalidatiekliniek. ‘Ik kom uit Zwanenburg, maar van dat geraas van de A10 heb ik meer last dan van heel Schiphol bij elkaar’, zegt ze met grimmige opgewektheid. Vanuit haar raam is het spoor van de Amsterdamse ring te volgen: de torens van de Zuidas, de flats van Diemen, de silhouetten van de hoogspanningsmasten die Noord omgorden, de kranen van de westelijke havens. Maar mevrouw Van Utrecht kijkt liever naar beneden, naar het parkeerterrein. ‘Vroeger zetten mensen hier hun auto en gingen met de tram naar de stad. Sinds kort is er betaald parkeren, nu zie je allemaal autootjes vertwijfeld omdraaien. Heel melig allemaal.’ Een stukje verder duikt pal aan de weg een flat van vier verdiepingen op. De gevel is bezaaid met schotelantennes, een voorafspiegeling van het stadsbeeld als CNN definitief van de kabel verdwijnt. ‘Wij zijn puur Hollanders’, zijn de eerste woorden van Magdalena Maria – ‘Zeg maar Lenny’ – Bijvank (67). Al 27 jaar woont ze hier, haar jongste zoon is er geboren. Aan haar balkon hangen bloembakken met paarse vetplanten. ‘Ze doen het goed hoor, maar ik praat dan ook tegen ze.’ Begin jaren zeventig was dit de eerste flat die in actie kwam tegen de geluidsoverlast van de snelweg, bewoners weigerden de huurverhoging. Vier jaar duurde het gevecht, toen moest Rijkswaterstaat opdraaien voor de geluidsisolatie. De flats kregen dubbel glas en suskasten, langwerpige geluiddempers boven de vensters. ‘Het systeem zit er al zo lang dat nieuwe hendels niet meer leverbaar zijn.’ Voor Lenny Bijvank had het allemaal niet zo gehoeven: ‘Vroeger konden we de hele pui openklappen. Nu kan alleen de deur nog open.’  Over de snelweg, ter plaatse veertien asfaltstroken breed, wil ze geen kwaad woord horen: ‘Het brengt toch gewoon een beetje leven in de brouwerij. Bovendien, als je klaagt heb je kans dat ze de flats afbreken, net als die woningen een stukje terug aan de snelweg, in Slotervaart. En ik wil hier niet weg, het zijn knappe vijfkamerwoningen.’ Onlangs collecteerde ze voor het behoud van de Kolenkit, de kerk die afslag Bos en Lommer markeert. Het gekartelde schip heeft smalle vensters tot de vloer, zelfs op een bewolkte dag stroomt hierdoor gefilterd licht. Binnen ontbreek elk spoor van de grimmige bakstenen buitenkant, de witte ruimte lijkt te zweven in een goddelijke licht. Eind deze maand gaat het gebouw in de steigers, de ramen zijn gebarsten en het dak lekt. De kerk is al twintig jaar eigendom van de Pinkstergemeente. De Surinaamse voorgangster L. Homoet (61), die in de pastorie ernaast woont, zegt: ‘Eigenlijk wilde de gemeente de kerk slopen, maar met steun van de buurt kwam ze op de monumentenlijst. Acht ton kregen we, maar dat is alleen voor de buitenkant, de rest moeten we zelf doen. En daarvoor hebben we nog sponsors nodig, veel sponsors.’ Hoog op haar verlanglijstje staat nieuwe verlichting voor het kruis op de toren. ‘Twee jaar geleden ging die kapot. Als het kruis weer brandt, zien onze gelovigen uit de Bijlmer, Eindhoven, Zoetermeer, Almere de kerk al van verre. Als een lichtend baken aan de snelweg.’  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 7. Elf minuten voor middernacht, de treinbrug en de metrobrug over de Schinkel staan al fier overeind. De matrixborden boven de snelweg tonen rode kruisen, doordringend belgerinkel kondigt de daling van de slagbomen aan. Snel glippen nog vijf auto’s onder de knipperende bomen door. ‘Rood betekent in Amsterdam gas geven’, verzucht Michel Hendriks terwijl hij gespannen zijn hand boven de stopknop houdt. ‘Van de week had ik nog een noodrem, een kerel stopte midden op de brug.’ Terwijl hij de andere weghelft vrijmaakt, roept hij naar de vijftien zeiljachten op het Nieuwe Meer: ‘Attentie, attentie, we gaan zo draaien.’ Ze hebben precies vijf minuten om de A10 te passeren, anders moeten ze weer een etmaal wachten om naar het IJsselmeer te komen. Aan beide zijden groeit de file snel aan, tweemaal vier stroken witte koplampen, plus twee gele ogen van treinen. Een toegesnelde wegenwacht helpt een afgeslagen auto. Om twee over twaalf gaat de buitenste brug weer dicht. Terwijl de dreun nog nagalmt, schieten de witte lichten al naar voren. ‘Ze wachten met hun voet op het gaspedaal tot de brug open is’, klaagt de 67-jarige Cornelis Voorbij. Met zijn woonark ligt hij aan de voet van de brug. ‘De doden van begraafplaats Buitenveldert hebben een geluidsscherm, maar wij worden al jaren van het kastje naar de muur gestuurd.’ De nacht verleent knooppunt De Nieuwe Meer grootsteedse allure. In drie lagen zwieren verlichte asfaltbanen als slierten tagliatelle over elkaar, trein en metro schieten er als mobiele uitstalkasten doorheen. Logo’s lichten op langs de weg: een roodblauw mannetje met trompetje, kleurige tapijtrollen, een vierpuntige ster, een blauwe leeuw. Vanaf hier is de A10 geen echte ringweg meer: de westelijke tak boort zich dwars door de stad. De opgelapte asfaltdeken weerspiegelt het licht van de lantaarns, suizende autobanden werpen regenschermen op. Nu kun je er nog een film noir opnemen, over drie jaar ligt ook hier het doffe ZOAB, Zeer Open Asfalt Beton. Honderden camera’s bewaken de snelweg, elk bedrijf heeft zijn eigen bespieders. Verder zijn er nog nachtportiers, bewakingsdiensten in autootjes, honden en floodlights die aanspringen bij nadering. Het beveiligingspersoneel toont zich niet erg toeschietelijk. ‘Ik wil u geen info geven’, zegt de bewaker van BT met Turkse tongval. ‘Ik zie daarvan af uit een stukje zelfbescherming’, deelt de portier van het Andreas Ziekenhuis minzaam mee. ‘De naam van m’n baas mag er niet in’, zegt de 31-jarige bewaker van Van Ginniken & Mostaard. Hij zit hier al vijf jaar, het enige dat hij doet is zijn hand opsteken naar surveillerende politie-auto’s. ‘Nog niet eens een aanrijding heb ik meegemaakt’, zegt hij spijtig in zijn witte vitrine. Het Texacostation bij afslag S107 baadt in het licht. Dit is een veilige plek, zelfs de taxichauffeurs van Schiphol komen hier ’s nachts om te tanken, hun auto te wassen en geld te wisselen. Kassier Bernard Abels draait graag nachtdiensten: ‘De klanten zijn dan minder gestressed. Als er niemand is, zit ik droog te oefenen op mijn bas.’ Een Marokkaan die doorlopend een denkbeeldige loopneus ophaalt, betaalt met dollars. Een oproep per mobiele telefoon verhindert hem op het wisselgeld te wachten: zaken gaan voor. Onveilig voelt Abels zich nooit: ‘We hebben geen kluis, groot geld schieten we per buizenpost meteen weg.’ Ter hoogte van het World Fashion Centre controleert een radarkast de snelheid. Vannacht flitst die niet: de politie beschikt slechts over twee camera’s die rouleren over zes kasten. In dit syteem wordt niet meer geïnvesteerd, de toekomst is aan ‘digitale bewegingsregistratie’. Op de A2 tussen Amsterdam en Utrecht loopt een test, computers meten daar de snelheid over een kilometerslang traject. Over enkele jaren heeft de politie de hele ring in the picture. Voorlopig lopen hardrijders op de binnenring alleen risico vlak voor de groengele silo’s van Beamix (hectometer 15,1), net na de Schinkelbrug (20,5) en ter hoogte van het World Fashion Centre (22,8). Op de buitenring dreigt gevaar bij de Belastingdienst (26,7), meteen na knooppunt De Nieuwe Meer (20,9) en iets voorbij de Beamixsilo’s (15,1). De groene hectometerbordjes zijn voldoende om elk punt op de A10 eenduidig vast te leggen. Toch is een wildgroei van borden ontstaan. Bij elk elektronisch portaal boven de weg staat een wiebervormig geel bordje. De Dienst Weg- en Waterbouw plaatst witte bordjes voor haar halfjaarlijkse controle van het asfalt. En bij elke tiende hectometer staan cijfers van één meter lengte op de vluchtstrook geschilderd voor de traumahelicopter. In het nachtelijk duister duikt rechts van de weg het Bastionhotel op, een blauwe pijl op de buitenmuur wijst naar links. Braaf doet de bezoeker dat: snelwegrijders zijn gewend om hun oriëntatievermogen uit te schakelen en de borden te volgen. Via een ingewikkeld achtje kom je bij de bewaakte parkeerplaats in de oksel van afslag S106. Suizende autobanden vermengen zich met het zwiepen van de bovenleidingen van de tram, de fluittoon van een vrachtwagen sterft langzaam weg. Nachtportier Chris zet de ontbijtspullen al klaar, de bakker kan elk moment arriveren. Gasten ziet hij niet veel, zakenmensen zijn al naar bed als hij begint. Af en toe werkt hij in de vestigingen in Noord en Zaandam: ‘De hotels zijn werkelijk precies hetzelfde, alleen de servetjes liggen misschien een plank verder. Soms moet ik naar de parkeerplaats kijken om te weten waar ik ben.’ Ook binnen valt oriëntatie niet mee: op elke verdieping hangt dezelfde serie bloemenposters. Alleen op de tweede verdieping heeft de anarchie toegeslagen, daar hangen de posters in een andere volgorde.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 6. Snerpend snijdt een cirkelzaag door het asfalt van afslag S109. Twee arbeiders in smoezelige oranje hesjes vernieuwen de detectielussen die de stoplichten laten weten dat er een automobilist in aantocht is. De man in smetteloos oranje is de voorman. Een gieter met toegeknepen tuit dient om de zaagsnedes na afloop dicht te laten lopen met vloeibaar teer. Na afloop blijft een zwartglimmend litteken achter, als een keurig afgehechte operatiewond. De dikke witte PTT-straaltoren in de bocht van de A10 markeert het begin van de zuidas. Het oude geld zit nog aan de Gouden Bocht van de Herengracht, het nieuwe kapitaal haast zich naar deze drie kilometer A10. Hier ligt de duurste grond van Nederland, vanaf tweeduizend gulden per vierkante meter vloeroppervlak. Per verdieping wel te verstaan. Snelweg, trein, tram en metro lopen broederlijk over een aarden dijk. De gemeente wil deze verkeersbundel ondergronds in een dok leggen. Gevaarlijk vrachtverkeer zal dan om de stad heen moeten, over de A9. Zo wordt de zuidas een stadssnelweg, en de weg Badhoevedorp Amstelveen-Bijlmer de nieuwe ring rond Amsterdam. Bij station Rai steekt een kleurige kapstok net boven de railing van de snelweg uit. De armpjes blijken te horen bij een kunstwerk op het stationsplein beneden. De tijd in drie dimensies heet het. Volgens de bijgeleverde gebruiksaanwijzing zou het vijf over twaalf moeten zijn, maar de klok staat al jaren stil. ‘Al deed-ie het wel, dan begreep ik nog niet hoe laat het is’, zegt de beheerder van de fietsenstalling die tussen spoor en snelweg ligt geklemd. Een doordringende schoolbel weerklinkt telkens als de glazenwassers van de aluminiumtoren van Moret, Ernst & Young hun bakje verplaatsen over de gevel. Met een spons en een trekkertje voeren ze hun sisyphusarbeid uit. Aan hun voeten liggen parkeerplaatsen P14 en P15 van de Rai, motorrijders krijgen hier les als er geen evenementen zijn. Deze banaanvormige vlaktes waren ooit bedoeld als opritten van de A3, de rechtstreekse snelweg tussen Amsterdam en Rotterdam. Drie gestropdaste mannen en één gemantelpakte dame slenteren langs een ‘actieve waterpartij’ in het Beatrixpark. Alsof ze zijn ingehuurd door het projectbureau Zuidas. ‘Och jongen’, zegt een bejaarde vrouw die bramen plukt onder het viaduct, ‘vroeger kon je hier zo ver kijken. Toen mijn zoon in dienst ging kon ik hem helemaal nawuiven.’ Nu liggen er de ongenaakbare blauwe spiegelwanden van het WTC, een mini-stad met zelfbedieningsrestaurant, banken, winkels en een kinderdagverblijf. ‘Sommige ouders vinden het een bezwaar dat onze speelplaats pal aan de A10 ligt’,  zegt Christine van de Blauwe Bengel, ‘maar kinderen vinden een voorbijrazende vrachtwagen juist prachtig.’ Overbuurman ABN-AMRO bereikt op 11 september met 105 meter zijn hoogste punt. De hoofdingang van het grijze ijspaleis komt aan de Karel Lotsylaan. Te elfder uur bleek deze voormalige KNVB-voorzitter fout geweest in de oorlog. Dus werd de straat omgedoopt in Gustav Mahlerlaan. Het naburige bedrijvencentrum gaat – geheel in stijl – Mahler 4 heten. De grond van het tennispark en squashcentrum is al aangekocht. Verderop weigert Gold Star, het tweede tennispark aan de A10, te vertrekken. De erfpacht van eigenaar Rob Spaan loopt nog tot 2060: ‘Ik kan vragen wat ik wil voor de grond, maar geld is het probleem niet. Ik wil ruimte voor een vergelijkbaar tennispark.’ Misschien moeten de 34 banen bovenop de snelweg worden gelegd. Kantoorkolos Atrium heeft al een voorschot genomen op dubbel grondgebruik. Onder het wegdek van de A10 ligt een parkeergarage, helemaal achterin poetst een Marokkaan met de hand auto’s. Fooi krijgt hij hoogst zelden: ‘Na afloop lever ik de autosleutels in bij de receptie, de eigenaar zie ik nooit.’ Dof knallen de auto’s over het viaduct boven zijn hoofd. Vrachtwagens geven een diepe dreun, dan beweegt de vloer even. Het gewentelwiek van de gele traumahelicopter van het VU ziekenhuis stijgt boven alles uit. Bij station Zuid WTC zijn de bosschages in de middenberm weggehaald. Automobilisten kunnen de treinen nu weer zien, en treinreizigers de file. ’s Nachts staan tussen de weghelften 36 metrostellen geparkeerd. Honden patrouilleren op het emplacement, toch zit er op de viaducten van trein en metro veel meer graffiti dan op die van de snelweg. Autoverkeer gaat dag en nacht door, en met een GSM’tje is de politie snel gewaarschuwd. Een houten geluidsscherm en een strakke coniferenrij onttrekken begraafplaats Buitenveldert aan het oog. Een paar jaar geleden is het witte kerkje gesloopt, nu ligt op die plek een nieuw grafveld met een grote tombe in het midden. De zwartglimmende zerk weerspiegelt blind de hemel, geen naam of jaartal te zien. Dit is een priestergraf voor zeven personen, pastoor Klawer zal waarschijnlijk de eerste zijn. Onderaan afslag S108 ligt de beroemdste garage van Nederland: de Snelheid. Eerst veelvuldig in het nieuws omdat hier het hoofdkantoor van Philips zou komen, uiteindelijk komt ING er. Volgend jaar verhuist de garage naar achteren om plaats te maken voor een parkje. Daarin komt wel een mini-showroom voor één auto. Ook een soort praalgraf. Vlak voor het Nieuwe Meer heeft het oude museumtramlijntje een eigen viaduct gekregen onder de A10. Het is de vaste slaapplaats van een opgewekt Surinaams jongmens. Nee, nee, praten wil hij niet, ‘de krant, daar doe ik liever niet aan mee’. En hij steekt zijn hoofd weer onder zijn versleten tapijt. Zijn territorium bestaat uit kartonnen dozen, de kussens van een zwarte leren bank en schuimrubber. Zou het Masterplan Zuidas dit bedoelen met ‘functiemenging’ en ‘woningbouw aansluitend bij de infrastructuurontwikkeling’?  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 5. Van verre zijn de geelgroene silo’s van Beamix al zichtbaar, op de industriegebieden van Duivendrecht voert zakelijke dienstverlening nog niet de boventoon. Links ligt de voorraadkast van de Amsterdamse Materiaaldienst: klinkers, stoepranden, fietsenrekken, prullenbakken, een fleurige bos verkeersborden. Op het volgestouwde terrein laat Arie Blok de standsverschillen tussen de wijken zien: originele gietijzeren Amsterdammertjes voor de Dam, wulpse stalen paaltjes voor de Javakade, betonnen piramides voor de Kinkerbuurt, rood-wit gestreepte hit me’s voor de Bijlmer. Aan de andere kant van de snelweg ligt de meccanodoos van het GVB. Hoge stapels roestige wissels, bogen en hartstukken. De bestemmingen staan erop geschilderd: Weteringcircuit, Van Baerlestraat, Dijkgraafsplein. Langzaam wordt de ruimtevretende opslag aan de zuidoostelijke ring in het defensief gedrongen. De Materiaaldienst moest onlangs de helft van zijn terrein inleveren. Op de ontruimde grauwgele zandvlakte begint volgende week de bouw van een glazen BMW-showroom. Drie verdiepingen, zodat automobilisten de dure mannenspeeltjes volgend jaar op ooghoogte uitgestald zien. De 1140 heipalen voor de nieuwe drukkerij van de Perscombinatie zijn net de grond ingeslagen, over twee jaar wordt Het Parool aan de snelweg gedrukt. Op Jan Griffejoen maakt de oprukkende bedrijvigheid geen indruk. Zijn woonboot ligt bijna onder de brug over de Duivendrechtse Vaart. Op de wal heeft hij met zijn broer een modelspoorbaan gebouwd, met rangeerterreinen en kniehoge huisjes. ‘Bij de herinrichting van het terrein waren ze me straal vergeten’, grijnst Griffejoen, ‘zelfs de brandweer was stomverbaasd toen ze hier een brandje moest komen blussen.’ Om zijn boot bereikbaar te houden bleef een 360 meter lange strook open tussen het snelwegtalud en de Materiaaldienst. Bij de huidige grondprijs is Griffejoens oprijlaan ruim 3,2 miljoen gulden waard. Niet slecht voor een voormalige autosloper. Knooppunt Amstel is een geamputeerd viaduct. Komend vanuit het oosten kun je wel afslaan naar het centrum, maar door ruimtegbrek ontbreken de fly overs van en naar de zuidas. Dus moeten automobilisten uit Den Haag al bij de Rai afslaan: S109 en S110 delen op de zuidas een afrit. Geen probleem, want de ‘S’ hoort niet bij een afslag maar bij een ‘Stedelijke aansluitweg’. De oksels van knooppunt Amstel lijken volgens de laatste haarmode geschoren: sloten met rietkragen en kortgemaaide grasstroken wisselen elkaar af. De sloten zijn in elkaars verlengde gegraven, vanuit de lucht lijkt het alsof een eeuwenoud slotenpatroon is doorsneden is door asfaltlinten. Bedenksel van een landschapsarchitect. Het hart van het knooppunt staat volop in bloei. Geert Timmermans, schrijver van het boekje Haring in het IJ, wijst gele teunisbloemen, rode papavers en bruine lisdodden aan, ‘allemaal vanzelf hierheen gewaaid.’ De appelboom is te danken aan een achteloos weggeworpen kroosje. De ruisende wind in het riet overstemt de weg, de razende autobanden waaien over ons heen. Rust. Timmermans: ‘Oksels zijn ook prima plekken voor hazen en vogels: geen mensen, honden of vossen. Bij knooppunt Nieuwe Meer zat een kolonie visdieven, inmiddels is die verkast naar het proefeiland voor IJburg. Er vallen ook veel slachtoffers, maar over het algemeen zijn de oudere dieren gewend geraakt aan het verkeer. Voor hen is de snelweg gewoon een nieuwe biotoop.’ Van de voet van de A10 zou hij een groene ring willen maken, een strook natuur en recreatie. ‘Waarom hier geen picknickplaatsen, crossterreintjes en repetitieruimtes voor bands?’ Aan de buitenzijde van het knooppunt heeft de politie alvast een voorschot genomen op zijn idee. Vorig jaar verhuisden de 35 Amsterdamse politiepaarden van het hoofdbureau naar een manege met paardendouches en een ‘droogstap’-carrousel. Instructeur Cees Rijpkema kruipt achter het mengpaneel om te laten horen hoe de paarden getraind worden. Plots raast een snelweg door de manege, tien maal harder dan de rustig kabbelende A10 die door de open deuren zichtbaar is. Vervolgens dendert een Boeing voorbij, een drumband, vuurwerk, toeterende Ajaxsupporters, een house party. Net als de paarden moet ook Joke Biessen uit het Brabantse dorp Bergeyk aan de herrie van de snelweg wennen. Reuma deed haar in een rolstoel belanden, deze week logeert ze met man en zus in het logeerhuisje van volkstuinencomplex Amstelglorie. ‘Fantastisch dit huisje, honderd procent perfect aangepast. En dat voor 175 gulden per week, ze doen het hier allemaal vrijwillig.’ Thuis is haar tuin twintig maal zo groot. ‘Maar wat kan mij dat schelen’, zegt ze guitig, ‘we komen hier voor de stad.’ Ze is naar het slotfeest van de Gay Games geweest, heeft zwart gereden in de metro en kreeg op begraafplaats Zorgvlied een lekke band. Boven op de brug over de Amstel staan Pim (10) en Thijs (7) te springen tussen vangrail en brugleuning. Ma staat moedeloos bij de auto op de vluchtstrook. ‘Tof hè, de politie is net geweest en straks komt de kraanwagen van de wegenwacht’, roept Pim, ‘en nu komen we ook nog in  de krant.’ Dit is dé dag van zijn vakantie, veel spannender dan de Efteling of een dagje naar zee. Zijn moeder is minder enthousiast: ‘Geen praatpaal te bekennen en we staan net over de top, achteropkomende auto’s zien ons pas op het laatste moment.’ In de oksel van de oprit bij de Rai ligt een lommerrijk ven met riet, waterlelies en zwarte populieren. Onder het lover is het stil, de snelweg lijkt een verre beek. Op het tegelpad, door de snelweg onttrokken aan nieuwsgierige blikken, nemen twee grijze geliefden afscheid. Een tedere kus, hij stapt op zijn fiets, zwaait nog een keer. Ze kijkt hem stilletjes na tot hij al lang om de bocht is verdwenen.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 4. Een billboard bij de oprit aan de Middenlaan toont twee pronte billen: ‘Vanaf 14 augustus zijn ze van jou. Voor altijd’. Op een tweede bord probeert een skatende rolstoeler de automobilist te verleiden tot een verzekering. Nóg is de Amsterdamse ring redelijk gevrijwaard van reclame, maar de marketeers kunnen de tienduizenden passanten niet uit hun hoofd zetten. Op de oostelijke ring slaan ze hun slag. Legaal met een reclamezuil van een ton per jaar, half legaal met borden die bedrijvenparken aankondigen of illegaal op ingezakte aanhangers. Meteen na afslag S113 verschiet het geluidsscherm van groen naar blauw. Rijkswaterstaat had de halfdoorzichtige panelen helemaal in groen willen uitvoeren, maar de bewoners van Diemen protesteerden toen het eerste stuk klaar was: zij dachten dat het blauwe plastic van de maquette letterlijk bedoeld was. Dus werd de rest blauw. Achter het smoezelige scherm, parallel aan de weg, dobbert een sliert plezierjachtjes over de Weespertrekvaart. Deze waterweg ligt nog net op Amsterdams  grondgebied, het fietspad erlangs is al Diemen, een stukje verder begint Ouder-Amstel. Precies op de dorpsgrens staat een oude molenstomp. De achterdeur staat open, klompen staan klaar voor het werk in de moestuin. In het vergrijsde strooien dak is met moeite het jaartal 1934 te ontwaren, de cijfers erboven zijn onleesbaar. ‘Daar staat 1704, het bouwjaar van de molen’, zegt de bewoner schuw, ‘in 1934 heeft mijn vader er nieuw riet opgelegd, ik was toen net geboren.’ Veel is er sindsdien niet veranderd. Alleen de schotelantenne is nieuw, die verdrijft de eenzaamheid nu de ouders van de man zijn overleden. Bij afslag S112 wijkt aan de rechterkant het geluidsscherm, in de oksel van de afrit priemen ijzeren masten in slagorde naar de hemel. Bijna twintig meter lang zijn ze, aan weerszijden hebben ze dwarsbalkjes als de takken van een gestileerde leilinde. Aan de voet van de masten staan lage rekken, waartegen appelbomen, perenbomen en wijnstokken groeien. Les Grandes Formes heet dit kunstwerk, en daarbij horen grote woorden als ‘transparant skelet van een gotische kathedraal’ en ‘kunst vervolmaakt een natuur die in wezen gebrekkig is’. De fruitbomen verwijzen naar de tweehonderd lustoorden die de Watergraafsmeer in de achttiende eeuw telde, leibomen waren toen een ware rage. Hier kun je in september snelwegfruit plukken en geen boer die met zijn jachtgeweer dreigt. Op het ouderwetse industriegebied Molenkade, aan de andere kant van de weg, lijkt de oliecrisis nog niet voorbij. Als in een oostblokland staat een rij auto’s te wachten voor de ene pomp van garagebedrijf Kramer. ‘Wij zijn de goedkoopste van Amsterdam’, zegt Peter Kolk, ‘onze benzine zit dertien cent onder de adviesprijs, diesel een dubbeltje.’ Het merendeel van de wachtende klanten is zwart, de Bijlmer is vlakbij. De meesten hebben een afgepast bedrag in de hand: een geeltje, 35 gulden, twee tientjes. ‘Maar we krijgen hier ook de grootste drugsdealers, met een pak duizendjes op zak. Een volle tank van een Amerikaan is hier al snel een tientje goedkoper.’ Het blijven wel Nederlandse zware jongens. Verderop grazen twee pony’s tegen het talud, konijnen hupsen rond, een haan kraait. ‘Verse eieren te koop, 2,50 tien stuks’ staat op een verweerd bordje. Jan Olijve, taxichauffeur-in-ruste, heeft dit landje drie jaar geleden gekraakt toen zijn kinderboerderij moest wijken voor bedrijventerrein Amstel/Weespertrekvaart. Inmiddels wordt hij gedoogd en rijden buurtkinderen met een ponywagen over de bouwrijpe zandvlakte aan de binnenzijde van de snelweg. Sinds juni zit hier bakkerij Amstelveld, die de complete Amsterdamse horeca voorziet van zachte broodjes. ‘De Dienst Parkeerterreur heeft me weggepest uit de binnenstad’, sombert directeur Wiet Ilcken en begint aan een litanie klachten. Hij ontdooit pas als hij zijn broodsnelweg laat zien. ’s Nachts glijden in de witte hal twintigduizend broodjes per uur over lopende banden door een dubbelbaans rijskast van dertien verdiepingen de tunneloven in. Via een fly over gaan de broodjes in slagorde naar een luchtbehandelaar vlak onder het dak, om na een loop door de inpakmachine via de dubbele spiraalvriezer te verdwijnen in de opslag. ‘Er komt geen mens meer met zijn handen aan’, glimt Ilcken keer op keer. Grand café Cinetone zit een paar maanden langer op dit kale terrein. Het is gehuisvest in het voormalige fotolaboratorium van Amsterdam Studio’s. Eind jaren twintig werden hier de eerste Nederlandse films gemaakt, nu dienen de geluiddichte studio’s voor de opname van commercials en de repetities van de Nederlandse Opera. ‘Dit is een investering in de toekomst’, zegt eigenaar Pieter Brinkhorst in het verlaten café, ‘over een jaar staat het hier vol met bedrijven.’ Half september begint hij voor de Philipstop een bootdienst naar de nabijgelegen Rembrandt Tower, met de gemeente onderhandelt hij over een bushalte voor de deur. Bij afslag S111 lopen twee reusachtige stofzuigerslangen boven de weg, hier buigt de sneltram af naar Amstelveen. In de oksel bouwt Bastion-hotel Amstel een beddenhuis van vijf verdiepingen en een nieuwe restaurant. Voorlopig eten de hotelgasten in een noodcabine die bezaaid is met roze biggen in overall. Dat is geen verwijzing naar de Gay Games, die deze week het halve hotel vullen, maar ‘gewoon een stukje gezelligheid’. Normaal slapen hier vooral automatiseerders, sommigen wonen er tijdens hun detachering maandenlang. Aan de overkant ligt bedrijvenpark Entrada, een doodlopende straat met witte kantoortorens. Vanaf metrostation Van der Madeweg waarschuwt een droge ding-dong dat de deuren sluiten. Formeel is dit eigen terrein, maar wakkere forenzen parkeren hier ’s ochtends stiekem hun auto en nemen de metro naar de stad. Een onbedoeld transferium.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 3. Sinds een jaar is er een razendsnelle verbinding tussen de binnenstad en de ring: de Piet Heintunnel. Toeristen rijden vanaf afslag S114 rechtstreeks naar Artis, heroïnehoertjes snellen met hun klanten vanaf het centraal station in omgekeerde richting. Een doodlopende weg tussen de rioolzuivering en het Buiten-IJ is hun afwerkplaats. Geen bushokjes zoals op de gedoogzone aan de Theemsweg, maar een ‘calamiteitensteiger’ van Rijkswaterstaat. Ponyclub Jolly Jumper, aan het einde van de weg, wordt er gek van. Een vrijwilligster: ‘De rubbers hangen aan het hek. Ze doen het overal, in de auto, naast de auto, op de auto. Van een vent in z’n blote kont kijken de kinderen niet meer op. Halverwege het pad hebben we nu zelf een extra hek gezet, het hoerenhek noemen we dat.’ Gistingstanks verheffen zich ruim twintig meter boven het terrein van rioolwaterzuiveringsinrichting Oost. IJzeren trappen voeren omhoog, langs het verlaten nest van een buizerd. Boven is de de moeraslucht van de bezink- en slibbakken verwaaid, het geraas van de droogfabriek verstomd. Driehoekige zeiltjes waaieren uit over het IJsselmeer, een proefeiland markeert de plaats waar IJburg zal verrijzen. ‘Vroeger zaten we hier aan het einde van de wereld, toen konden we stinken wat we wilden’, zegt voorman Henk Buis (61), ‘veel bakken zijn al overdekt, maar met al die geplande woonwijken zullen we waarschijnlijk alles moeten overkappen. Er zijn zelfs plannen om een reusachtige hal over het terrein te zetten met een park erop, of een schaatsbaan.’ Op een omheinde asfaltvlakte naast de zuivering staan zo’n zeshonderd auto’s. Infrarood en radar houden ongewenste gasten buiten. Dit is geen carpoolplaats, maar de opslag van Domeinen. Eens per maand is hier een openbare verkoop van inbeslaggenomen auto’s, scooters, jachten, gokkasten, imitatie-horloges en lichtbakken voor de hennepteelt. De dure auto’s staan binnen, op de meeste Porsches, Maserati’s en Jaguars zit een gele sticker met de tekst: ‘Pluk ze’. De topstukken staan in een Carcoon, een plastic tent die met warme lucht op spanning wordt gehouden. ‘Op deze auto ben ik een beetje verliefd’, zegt Harry Ooms terwijl hij op een fonkelende donkergroene Mercedes 220 uit de jaren vijftig wijst. Zeventien jaar woont hij al naast zijn werk. ‘Een prachtplek, geen gezeur van buren.’ Van de jetski’s die jankend hun rondjes draaien op het IJ-meer heeft hij geen last. Aan de overkant van het water staat het statige pand van het Hoogheemraadschap op de golvende Diemerzeedijk. De hoge zeventiende-eeuwse vensters lijken opengesperde ogen die vol verbazing kijken naar de geometrische pijlers van de Zeeburgerbrug en naar de rommelige jachtwerfjes, loodsen, containers en woonboten op de dijk. Sinds vijf jaar huist er op de bovenverdiepingen een reclamebureau. ‘We zitten hier voor een scheet en drie knikkers, het Hoogheemraadschap was al lang blij dat er geen seksboerderij in kwam. En met de ontwikkeling van IJburg wordt de dijk alleen maar netter.’ Dat geldt in ieder geval voor camping Zeeburg, sinds vorig jaar de nieuwe buurman. Bijna een kwart eeuw geleden begon deze camping als hippie-opvang na het slaapverbod in het Vondelpark. Nog steeds staat er een enkele Pipowagen en stadsbus, maar de campers en koepeltentjes overheersen. De moderne hippies komen met de auto, het doel is onveranderd: blowen. Broederlijk staren stonede Duitsers, Italianen, Fransen, Tsjechen, Litouwers en Engelsen naar de voorbijrazende dinkytoys op de brug. Na Buiten-IJ en IJ-meer is het Amsterdam-Rijnkanaal de derde waterlinie die de A10 neemt. Pal aan de weg, bijna onder de aanloop van de brug, ligt een klein woonwagenkamp. Aan de ene kant staan circusmensen, aan de andere kant kermisklanten. ‘Op bed tel ik de vrachtwagens die met een ke-doem, ke-doem over de ribbel in de brug rijden, voor ons zit een geluidsscherm er niet aan’, zegt Willy Oosterloo mismoedig. Al 32 jaar werkt hij bij circus Renz. ‘Met mijn uitgezakte longen kan ik niet meer meereizen. Eens per week rijd ik nog de slachthuizen af voor de wilde beesten. Nu staan we hier bij de RAI, lekker dichtbij, maar anders rijd ik gewoon het hele land door.’ Achter het kampje begint het terrein van Science Park Amsterdam. ‘De bouwvergunning voor een groot reclamebord aan de snelweg is net afgegeven’, zegt directeur Jan Langelaar opgetogen. Het wetenschappelijk complex leidt een onopgemerkt bestaan tussen snelweg, spoorbaan en ringvaart. Toch komt half Europa hier in digitale vorm over de vloer. In een kamer van tien bij twintig meter bevindt zich een van de zes knooppunten van de wereldwijde elektronische snelweg. De ruimte is grotendeels leeg, langs de muren staan glazen kleerkasten met de computers van een groot deel van de Europese providers. Het enige geluid komt van de koeling. Langelaar: ‘Het world wide web is hier uitgevonden, om gegevens te kunnen uitwisselen met de deeltjesversneller in Genève.’ Aan de andere kant van het spoor ligt tuinencomplex Nieuwe Levenskracht. Als hommage aan de naastgelegen snelweg heeft een bewoner van de Hortensialaan een ANWB-praatpaal in zijn tuin gezet. Een verademing na de gebruikelijke Amsterdammertjes. Het verderop gelegen Ajax-terrein is bijna bouwrijp, draglines scharrelen rond tussen grote bergen zand. Een stuk rood-wit hek houdt nog even stand. ‘…nd bestemd …an jaarkaarten’ is te lezen op een afgebroken bord. Ook dit hek zal verdwijnen, alleen voetbalvereniging VVGA – Vereniging Van Gemeente Ambtenaren – blijft gespaard tussen de zevenhonderd woningen van Park de Meer. En een handvol oude bomen die in maart zijn uitgegraven en tot 2001 aan de zijkant van het bouwterrein zijn geparkeerd. De voet van de snelweg is een ideale opslagplaats.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 2. Kwart over vier in de ochtend, voorzichtig kleurt de lucht boven de polder oranje. Op het portaal boven de weg is de rechterrijstrook ‘afgekruist’, op de andere twee geldt een maximumsnelheid van zeventig. Deze nacht laat Rijkswaterstaat de afslag Volendam opnieuw asfalteren. De donkerblauwe Mercedes E 300, met zwierige strooien hoed op de hoedenplank, houdt slechts even in. Hierop heeft agent Jack van Ingen in zijn onopvallende patrouillewagen 6381 gewacht. Hij klapt het bordje ‘Stop politie’ omlaag. Een blonde hooggetoupeerde dame hijst schielijk een jarretel op, een zoete parfumwalm drijft uit het open raampje. De dikbuikige bestuurder beëindigt laconiek zijn mobiele telefoontje: ‘Zeg maar hoeveel de schade bedraagt.’ Van Ingen: ‘U reed 66 kilometer te hard, dat is een zaak voor de officier van justitie. U heeft nog geluk, vanaf 1 oktober wordt bij vijftig kilometer overschrijding uw rijbewijs in beslag genomen.’ Als de Mercedes weer is weggescheurd zegt Van Ingen: ‘Mag jij raden wat voor beroep mijnheer heeft.’ Het was een rustige nacht, vindt Van Ingen. Een Belg die 136 reed moest contant 280 gulden ophoesten. Verder een lege speciekuip op de vluchtstrook, eenmaal rechts inhalen en eenmaal door rood rijden bij de oprit van de Utrechtse brug. Ondanks een paar keer blazen geen ‘achtjes’: rijden onder invloed (art. 8). Op de mobilofoon klonken doorlopend oproepen uit de stad: inbraakjes, vechtpartijen, gestoorden en opvallend veel mensen die ‘onwel’ waren geworden. ‘Als agent ben je een halve sociaal werker. Laat mij maar lekker sturen.’ Op een stille parkeerplaats aan de voet van de snelweg staan drie opleggers van de Nederlandse Postduiven Organisatie, elk goed voor 4.600 duiven. De asfaltvlakte eindigt abrupt met een los viaductje. Het lijkt een follie, maar in het weekend racen wielrenners over dit ‘cycloduct’ rondjes om sportpark De Weeren. In de vroege ochtendzon lopen leden van de Open Golfclub Amsterdam-Noord (OGAN) achter hun karretjes over de gemaaide voetbalvelden. Doordat ze inwonen bij voetbalclub Oriënt, kost het lidmaatschap maar driehonderd gulden. ‘Hier kun je van je aow’tje spelen. Buurman de Waterlandse Golf is vijfmaal duurder’, zegt tachtig-plusser Kees in de kantine. Ook de consumpties verschillen in prijs: een broodje bal doet bij de voetbalgolf 2,75, echte golfers betalen zes gulden vijftig. Het overgrote deel van sportpark De Weeren dreigt volgend jaar het veld te moeten ruimen voor volkstuinencomplex Buikslotermeer, dat zelf weer plaats moet maken voor de Noord-Zuidlijn. Zelfs aan de lege rand van Noord is het gevecht om de ruimte grimmig. Bij afslag Nieuwendam staat een kantoortoren oranjerood te glimmen. In 1995 is het voormalige hoofdkantoor van Nestlé gestript, ook na de facelift is kantoorruimte hier ruim tweemaal goedkoper dan aan de Zuidas. Op de achtste verdieping zit sinds vorige week de vereniging van natuurvrienden NIVON, een verrassende huurder tussen de softwarehuizen en bouwondernemingen. Te midden van verhuisdozen zegt directeur Wendy Ruwhof: ‘Het werd te duur in het centrum. Dat we aan de A10 terechtkwamen is toeval, nog geen kwart van de medewerkers komt met de auto.’ Uit haar raam ziet ze de stompe toren van Ransdorp in de groene polder liggen, daarachter glinstert het IJsselmeer. Rembrandt tekende dit idyllische tafereel al, alleen had hij niet zo’n fraai uitzichtspunt. Onder aan de snelweg heeft een Noord-Hollandse stolpboerderij stand gehouden tussen de volkstuinen. Twee keurige mannen, de een wit de ander zwart, bellen er aan. Met hun korte hemdsmouwen en aktentassen lijken het vertegenwoordigers. ‘Wij werken voor een firma met vestigingen in 230 landen’, zeggen ze opgewekt, ‘wij zijn Getuigen van Jehova. Heel Nederland is opgedeeld, er is geen stukje waar we niet komen.’ De volkstuinen slaan ze over: ‘Mensen voelen zich overvallen als we daar aankloppen. Wel jammer, we zouden heel graag met ze praten.’ Twee torenhoge masten tillen de hoogspanningsleidingen over het Buiten-IJ. Het lijken geamputeerde vogelverschrikkers, in verhouding tot de lengte zijn hun armen veel te kort. Langs de weg hebben de praatpalen van de ANWB plaatsgemaakt voor vierkante gele kastjes met de intercom van Rijkswaterstaat. Vlakbij tunnelingangen kun je in noodgevallen rechtstreeks contact opnemen met de operators van de verkeerscentrale. Via de luidsprekers in de vangrail kunnen ze ook terugpraten. De ingang van de Zeeburgertunnel – overhuifd door een wulps betonnen portaal – steekt driehonderd meter het IJ in. Vol vertrouwen stort de verkeersstroom zich het water in, de autoradio blijft doorspelen dankzij de hoog-frequentie-installatie in de tunnel. Het ronde gebouw op de andere oever is onbemand, de operators zitten in Velsen achter computerschermen. Alleen in noodgevallen wordt de tunnel van hieruit bestierd. Drie dieselgeneratoren staan standby voor het geval de stroom uitvalt, ze zijn permanent voorverwarmd omdat een koude start te lang zou duren. In de tunnelwand zitten tachtig hulpposten met brandblussers en intercom, 35 camera’s houden een oogje in het zeil. Overal staan zoemende meterkasten en controlepanelen. De waterdichte bakkelieten telefoontoestellen steken er ouderwets bij af. Elke drie weken wordt de tunnel gewassen: de helderwitte tegelwand met een groen biesje zou in een badkamer niet misstaan. Tussen de driebaans buizen ligt een vluchttunnel, 888 meter lang en 1 meter breed. Als toezichthouder Han Groen een van de nooddeuren opent, scheren de auto’s als op een tv scherm voorbij. Met een flauwe bocht verdwijnt de vluchtgang uit het zicht, hier is het droog en rustig. Dit enge geboortekanaal is de enige manier om het tweede installatiegebouw, op de tunnelmond in Amsterdam-Noord, te bereiken. Een weg leidt er niet heen. De hoge betonnen zalen zijn grotendeels leeg, een geknipte locatie voor de luidruchtigste houseparty aller tijden.  

Op de snelweg is niets te zien. Dus schakelen we terug naar een half wakende, half slapende toestand en komen pas onder aan de afslag weer bij onze positieven. Maar is de snelweg wel zo saai? Een tiendelige verkenningstocht langs de 32 kilometer asfalt die Amsterdam omringt. Om te beginnen een introductie. Op de internetsite van de ANWB is Amsterdam teruggebracht tot zijn essentie: een grijze vlek in een ring van snelwegen. De enige zichtbare gebouwen zijn: de Arena, de Rembrandttoren, de RAI, het GAK-gebouw, de Kolenkit en elektriceitscentrale Hemweg. Dat is wat de automobilist ziet van de stad. In het midden van de vlek zie je nog het station en het monument op de Dam, maar dat zijn slechts relicten uit het verleden. ’s Avonds zes uur. Op het internetplaatje is de westkant van de Amsterdamse ring lichtroze. Naar boven toe kleurt het roze feller, tot het bijna helderrood is. Volgens de legenda rijdt het verkeer ter plekke nu minder dan 25 kilometer per uur: de Coentunnel. Elke minuut sturen meetlussen in het asfalt de frequentie en snelheid van het verkeer naar deze site. De rode kleur roept beelden op van bloedproppen en infarcten in de economische levensaders van de stad. Dit is reality tv in optima forma: je ziet files opkomen en uitdoven, 24 uur per dag. Zoals de pil de seks veranderde, de boekdruk de literatuur en het buskruit de oorlog, zo veranderde de auto onze verhouding tot ruimte en tijd. Snelwegen vormen niet langer de randen van de steden, het is eerder omgekeerd: de binnenstad is de moeilijk bereikbare rand van de snelweg. Stadscentra zijn uit, snelwegen zijn in. Dat ondervond de gemeente Amsterdam hardhandig bij het IJ-oeverproject. Bedrijven wilden niet in de stad aan het water zitten, zij gaven en masse de voorkeur aan de Zuidas. De Amsterdamse ring kwam acht jaar geleden pas gereed, maar de plannen werden al in 1934 gesmeed. Het Algemeen Uitbreidingsplan voorzag in een twaalf meter brede ringweg, met daarnaast een dubbele trambaan, twee fietspaden en een voetpad. Door de oorlog liep het plan ernstige vertraging op, pas in de jaren zestig werden in West en Noord aarden banen gestort. Inmiddels groeide het autoverkeer zo snel dat de stadsstraat werd opgewaardeerd tot een snelweg met ongelijkvloerse kruisingen: Rijksweg A10. Met de opening van de Coentunnel in 1966 was de eerste schakel gereed. Stukje bij beetje bouwde Rijkswaterstaat verder aan de lappendeken die schuilgaat onder de vlag A10, van de vermoeide viaducten in het westen, via de spiegeltorens in het zuiden naar de aluminium bobsleebaan in het noorden en de wijdse brug in het oosten. De A10 is een lokale weg, slechts een op de tien auto’s heeft niets met Amsterdam te maken en is onderweg van Den Haag naar Groningen of van Den Helder naar Rotterdam. Amsterdam is geen draaischijf, zoals Utrecht, het is meer een navel waarin het vuil achterblijft. Toch is de ring zelf opvallend netjes. Sporadisch is er nog plaats voor de training van politiehonden, autosloperijtjes en de bijenkorven van imkers, maar het grootste deel is keurig aangeharkt. Terwijl de provincie wordt opgeschrikt door de nachtelijke beroving van campers langs de snelweg, constateert de Amsterdamse politiechef Paul Melessen tevreden: ‘We hebben het aardig onder controle. Op de A10 zijn we wat eerder dan in de rest van de stad gaan optreden tegen “onbelangrijke” overtredingen. De ringweg is net een tuin die je regelmatig moet wieden. Sinds kort hebben we stenengooiers op de westelijke ring, daar ga je dan op loeren.’ Melessen is chef van het wijkteam Autosnelwegen. ‘Qua incidenten zitten we in de middenmoot van de 32 Amsterdamse wijkteams. Criminele afrekeningen in de eerste helft van dit jaar: nul. Dodelijke ongelukken van zeven in 1996 naar vier vorig jaar. Verwachte aantal bekeuringen: 140.000.’ Zijn collega grapt: ‘Dit wijkteam zou ik best willen privatiseren.’ Wat de Amsterdammer zich in de stad niet laat welgevallen, lukt aan de snelweg wel: opvoeding door de politie. De automobilist krijgt les in ritsen, wordt met borden vermanend toegesproken – ‘Als u flink doorrijdt, haalt u de ƒ200 wel’ – en moet naar een verplichte cursus als hij te veel heeft gedronken. De A10 wordt elk jaar voller, vorig jaar passeerden op werkdagen ruim 190 duizend auto’s de Zuidas. De enorme verkeersstromen worden met steeds meer elektronica in goede banen geleid. In tunnels waarschuwen Snelheids Onderschrijdings Systemen (SOS) voor ongelukken, portalen boven de weg kondigen files aan, Dynamische Route Informatie Panelen (DRIP’s) geven de automobilist alternatieve routes: ‘Ring-zuid 14 km file, Ring-west 13 km file.’ Verkeersoperators bewaken de Amsterdamse snelwegen vanuit Verkeerscentrale De Wijde Blik aan het Noordzeekanaal. Maar ze zouden even goed in Maastricht of Brussel kunnen zitten. Met een joystick zoomt de operator in op de plaats des onheils: ‘Voor een voetganger in de tunnel sluit ik meestal maar één rijstrook af. Met beesten kan dat niet, die zijn onvoorspelbaar en dan moet de hele tunnel dicht.’ Voor één vaste klant maakt ze een noodgedwongen een uitzondering: een schizofrene vrouw die door stemmen de tunnels rond Amsterdam in wordt gestuurd. ‘Ze zwalkt van links naar rechts, blijkbaar mag ze niet onder rode kruisen doorlopen.’ En zo is de stad ineens weer dichtbij.  

De A10 is de verkeersader rond het hart van Amsterdam. Tijs van den Boomen verkende de 32 kilometer asfalt in een tiendelige serie. Vandaag deel 1. Roerloos ligt een wieldop in de berm bij hectometerbordje 1,0. Precies hier, tussen de brug over het Twiske en afslag S117, begint de ring rond Amsterdam. Oorspronkelijk stond dit bordje in de Coentunnel, maar de A10 bleek na aanleg langer uit te vallen dan gepland. Om de weg niet te hoeven hernummeren, schoof Rijkswaterstaat het startpunt eenvoudig naar het noorden. Een glimmend aluminium geluidsscherm omlijst de noordelijke A10 als de steile wand van een wielerbaan. Van nabij blijkt het metaal dof en roetig, de klimop op de stalen rekken is deels verpieterd. Een rennend groen mannetje wijst de gestrande reiziger naar een gammele klapdeur die toegang geeft tot de stad. ‘Amsterdam, Gabberdam’ heeft een verveelde puber uit Noord op de achterkant van het scherm gespoten. Maar op de woonerven van Kadoelen wordt vooral getennist, aan een deurklink hangt een plastic zak met de verse leesportefeuille. De file voor het Coentunnelplein lijkt lichtjaren verwijderd. Links vergezellen hoogspanningsleidingen de snelweg op zijn route door de polder. Op het punt waar ze een waterweg kruisen, zijn de masten hoger om boten ongehinderd te laten passeren. Een landschapsarchitect had het niet beter kunnen verzinnen: de reusachtige waslijnen weerspiegelen het Noord-Hollandse slotenlandschap. Witte bruggetjes verheffen zich boven de grazige vlakte, de koeien en schapen lijken afkomstig uit een Faller-bouwdoos. In de oksel van de afslag naar Landsmeer rijden vrachtwagens geel zand aan. Twee grommende bulldozers smeren het zeezand uit, het ruikt naar zout en schelpen. Bij de gemeentelijke herindeling van 1991 is dit stuk polder aan Landsmeer toegevallen, binnenkort wordt het dorpstankstation naar de snelweg verplaatst. Tot ongenoegen van de gloednieuwe FINA-pomp die honderd meter verder op Amsterdams grondgebied ligt. Bedrijfsleider Fons van Velzen: ‘Het zal ons omzet kosten, trouwe klanten bestaan niet meer. We zijn een mini buurtsuper, ’s avonds en in het weekend halen mensen hier bier, babyvoeding en chips.’ Van de snelweg heeft hij weinig profijt omdat Rijkswaterstaat reclameborden langs de weg verbiedt. De hamburgergigant naast hem vond een maas in de wet: restaurants mogen adverteren als er veertig kilometer in de omtrek geen wegrestaurant is. Zo kreeg McDonald’s zijn naam op een officieel ANWB-bord. Ook de totempaal met gele M ontbreekt niet. In Nederland mag je wel zonder benzine komen staan, maar een lege maag, dat is ontoelaatbaar. Onder aan de weg, achter een dubbele rij wilgen, liggen vijftig bootjes keurig in het gelid. ‘Er zijn drie soorten botenbezitters: vaarders, vissers en slapers’, vertelt Arie Haster, huiskunstenaar van jachthaven De ouwe helling. ‘De eersten gaan via het Noord-Hollands kanaal naar Friesland, de vissers gaan de polder in, de laatsten gaan niet.’ Zelf mag hij graag in de kantine zitten. Zeventien jaar geleden werden de bootjesbezitters verjaagd door de bouw van het Boven-IJ Ziekenhuis en kregen ze een plaats aan de voet van het zandlichaam van de A10 in aanleg. Van de snelweg hebben ze geen last, alleen noopt neerdwarrelend roet hen tot veelvuldig poetsen. Nog steeds komen de meeste leden uit Noord: ‘Wij zijn eenvoudige mensen, hier ben je voor een paar honderd gulden per jaar klaar. We doen alles zelf: de sloot uitbaggeren, aanlegsteigers bouwen, boten opknappen. Onze bar is afkomstig van de Rabo-bank in Landsmeer, het is de oude balie.’ Een stukje verder ligt de voormalige rioolwaterzuivering Noord. De sloot om het zes hectare grote terrein heet nog altijd de Effluentsloot, vernoemd naar het gezuiverde rioolwater dat geloosd mag worden. Sinds 1989 is de inrichting buiten dienst. Op de slibdroogvelden groeit manshoog onkruid, lichte welvingen markeren de lage dijkjes. In de ventilatorhal zit nu de werkplaats van de Dienst Waterbeheer en Riolering. De hoge witte silo’s fungeren als opslagplaats voor polderpompen en dienstauto’s. Chef werkplaats Willem van Leeuwen: ‘Dit is een mooie plek. Eén van de slibdepots hebben we zelf schoongemaakt, die zit nu vol goudvis en waterlelies. Laatst kwam hier zo’n man met driedubbele achternaam. Hij dacht even een bod uit te kunnen brengen om een golfbaan aan te leggen.’ In het voorbijgaan wijst Van Leeuwen op de ontluchtingspijpen van een bunker. Een bunker hier? ‘Die is nog uit de Koude Oorlog. Hier zat de Bedrijfs Zelf Bescherming, het broertje van de BB. Nu komt er nooit meer iemand.’ Tot zijn verbazing schuift het stalen luik gesmeerd opzij. Doodstil is het onder de grond, in de hoek liggen nog twee brancards van roodbruin doek. Aan de beige muur hangt een kaart van Amsterdam waarop de ringweg staat ingetekend als een dun stippellijntje. Midden in de kelder staan twee schragen, een van zijn monteurs blijkt er in het weekend zijn boot te lakken: ‘Lekker droog.’ Aan de overkant wordt het geluidsscherm doorgetrokken langs de 176 woningen van nieuwbouwwijk Jeugdland. Beneden leggen stratenmakers verkeersdrempels, een agent van bureau Waddenweg maakt op zijn fiets een rondje. Hij werft nieuwe bewoners voor het buurtpreventieteam. ‘Gewoon een kwestie van m’n gezicht laten zien. En verder komen ze zelf wel naar het bureau, voor de aangifte van gestolen verwarmingsketels. Want dat is schering en inslag op een bouwplaats.’ Alles is hier baksteen: de huizen, de straten, de stoepen, de parkeerplaatsen. Een grachtje om de vierkante wijk completeert het beeld van een fort. Met de rest van Noord heb je hier niets te maken: hier ben je letterlijk snel weg. Her en der staan pas opgeleverde woningen al weer te koop, volgens de makelaar zijn ze ‘wegens persoonlijke omstandigheden’ nooit betrokken. Medelijden is niet nodig: de eerste eigenaren incasseren een slordige zeventigduizend gulden winst.