In Utrecht is een fototentoonstelling over de lelijke plekken in de stad. Niet iedereen blijkt zich aan lelijkheid te storen. ‘Ook de rafelranden verdienen bescherming, anders is er niets meer te dromen.’'Mooi, man', liet een van de aanwezige architecten zich ontvallen bij de presentatie van de foto's van kwetsbare plekken in Utrecht. Het was al bij de derde foto van de 113 dat de waarschuwing van de inleider was vervlogen. 'Marco de Rover is in staat om lelijke plekken mooi te fotograferen', had die gezegd, 'daar moeten jullie maar doorheen kijken.' Niet dus. De bewonderende woorden betroffen een foto van een expeditietunnel onder Hoog Catharijne met slagbomen, een verlaten portiersloge en het valse licht van tl-balken. Kortom: het perfecte decor voor een film noir. Ook de foto's van de rommelige haventerreinen langs het Merwedekanaal slaagden er niet in afkeer te bewerkstelligen, net zo min als die van de verlaten roltrappen en het glanzende marmer in winkelcentrum Hoog Catharijne. Afblijven, niets meer aan doen, het is precies goed zoals het is, leken de beelden te zeggen. En dat was nu net niet de bedoeling van Architectuurcentrum Aorta, dat samen met het Utrechts Nieuwsblad een oproep deed om plekken in te sturen 'waar iets niet klopt, die per toeval zijn ontstaan of waar juist te veel, soms half afgemaakte, plannen over elkaar heen buitelen.' Kortom plekken die 'voor verbetering vatbaar' zijn. Aan de commentaren die de Utrechtse bevolking had ingestuurd lag het niet, die lieten aan duidelijkheid niets te wensen over: 'De meest mensonvriendelijke en woonvijandige wijk' (Lunetten), 'Dorre verkeersvlakte (Westplein)', 'Het inferno van Utrecht' (busstation), 'Doodsaai en onderbenut' (Neude), 'Ronduit lelijk en vies' (Vredeburg), 'Een schande voor Utrecht' (de half ingestorte fabriek aan de Verlengde Hoogravenseweg), 'Onaantrekkelijk, verwaarloosd en fantasieloos' (alle winkelcentra in de buitenwijken). Maar tot spijt van organisator Aorta kwamen de inzenders afgelopen vrijdag bij de presentatie niet opdagen en boze woorden ontbraken dan ook. De sfeer was welwillend, beschouwend, intellectueel. 'We moeten niet te veel willen opruimen, ook lelijkheid, rottigheid en rafelranden verdienen bescherming, anders is er niets meer te dromen', zei iemand. En de inleider, Erik Meulenbelt van Naked Architecture: 'Het blijkt dat als je even anders kijkt, slechte dingen wel goed kunnen zijn.' Op de website van zijn bureau zegt hij het zo: 'Je hebt smaakontwikkeling nodig om culturele meerwaarde te zien op het moment dat die zich voordoet.' Dat wil overigens niet zeggen dat Meulenbelt niets wil veranderen, verkeersbarrières en ontoegankelijke plekken - ‘de onbegane grond’ - zijn hem doornen in het oog. Doel van de tentoonstelling was een 'een bijdrage leveren aan de aandacht voor de vormgeving van het publieke domein'. Maar het is meer een cursus kijken geworden, vooral door de foto’s van Jannes Linders, die van Aorta een vrije opdracht kreeg. Linders ging, anders dan Marco de Rover, volstrekt subjectief te werk. 'Toen ik door de stad reed met de longlist van boze inzendingen, dacht ik steeds: mensen, zeur toch niet zo. Je woont in Utrecht, dan horen dat soort dingen erbij. Bovendien heb ik geen zin om met mijn foto's te bevestigen wat mensen al vinden.' Zonder te esthetiseren legde hij de stad vast zoals hij haar aantrof. Het Smakkelaarsveld, de beruchte junkenplek in het centrum, leverde een idyllisch beeld van een parkje op, met een klein groepje mensen in de lage zon. 'De plék is niet kwetsbaar, maar mensen wel. Toen ik stond te fotograferen kwamen de junks in opstand en werd mijn portemonnee gerold. Maar daarmee blijft het nog wel een mooie plek.' Vanaf de brug over het Amsterdam-Rijnkanaal fotografeerde hij recht omlaag, wat een abstracte compositie opleverde van golvend water, een kadewand en oeverbegroeiing. 'Inzenders klagen over de schaalsprong, maar dat is juist het magnifieke van deze plek, dat je even verlost bent van die uit zijn voegen barstende binnenstad.' Zelfs het veelvuldig vervloekte busstation  leverde een foto van een rauwe schoonheid op: een beeldvullende rode bus, op de achtergrond de grindbetonnen kantoorkolossen van Hoog Catharijne, op de voorgrond een jongetje en een duif op een met kauwgum bespikkeld trottoir. Op de muur van Aorta staat een citaat van Albrecht Dürer: 'Met betrekking tot schoonheid zijn "goed" en "beter" niet gemakkelijk te onderscheiden'. Dit adagium blijkt ook voor lelijkheid te gelden.De tentoonstelling 'Kwetsbare plekken' duurt tot en met 31 januari 2004, Achter de Dom 14, Utrecht  

Ratten bijten elkaar dood als ze met velen in een kleine ruimte verkeren. Mensen niet, die schikken en plooien, overleggen en ruziën, bedisselen en regelen. Deze week in een 18-delige serie over de strijd om de ruimte: een illegale zendmast in Landgraaf.Grommend beklimmen grote zandauto’s de flanken van de berg bij Landgraaf. Op deze tachtig meter hoge mijnsteenberg wordt druk gebouwd aan een overdekte skihal, de opening staat gepland voor 1 december. Maar de berg is niet alleen bij skiërs in trek, aanbieders van mobiele telefonie waren hier al eerder neergestreken. Dat bleek toen landmeters van de gemeente het terrein opmaten voor de bouwvergunning van Snow World, zij stuitten toen op een zendmast van Telfort die op geen enkele tekening voorkwam. Toch zijn zendmasten weldegelijk vergunningplichtig op grond van artikel 40 van de Woningwet, de Hoge Raad bekrachtigde dat afgelopen april naar aanleiding van een proces dat de gemeente Haarlemmermeer had aangespannen tegen illegaal geplaatste antennes. Frank Geurts, ambtenaar Ruimtelijke Ontwikkeling van Landgraaf: ‘Veel telefoonaanbieders proberen het gewoon, vooral Telfort heeft een reputatie hoog te houden.’ Een woordvoerster van Telfort houdt vol dat het om een hoge uitzondering gaat, maar ze geeft wel toe dat het bedrijf steeds een risico-inschatting maakt: ‘We voorzagen een lange procedure.’ Op mijn vraag of ik voor elke illegale Telfort-mast die ik vind duizend gulden krijg, wenst ze niet in te gaan.De gemeente Landgraaf legde Telfort in juni een dwangsom op en schielijk haalde het bedrijf de zendmast van de berg. Plotseling bleek het voor Telfort wel mogelijk om met concurrent Ben een mast te delen. Ben zat namelijk ook al op de berg, in de top van een oude stoeltjeslift. Nu hangen de antennes broederlijk naast elkaar, een voorbeeld van de site sharing die de telefoonaanbieders met de mond belijden maar die in de praktijk slechts moeizaam van de grond komt. Cijfers over site sharing willen de bedrijven niet geven, dat valt onder het bedrijfsgeheim. Ook de rijksoverheid slaagt er niet in om deze gegevens boven tafel te krijgen voor haar Nationaal Antennebeleid, en moet genoegen nemen met de mededeling van KPN dat ‘de behoefte aan site-sharing evident is, ook zonder wettelijke verplichting.’ In Denemarken is site sharing wel wettelijk verplicht, het aantal antennes kon daar dan ook binnen de perken worden gehouden. Bij de grondwerkzaamheden voor de skihal stuitten de bouwers overigens ook nog op elektriciteitskabels. Architect Ton Vandenberg: ‘Het was duidelijk dat die kabels de telefoonantennes van stroom voorzagen, maar niemand wist wie ervoor verantwoordelijk was. De oude eigenaar van de stoeltjeslift had een contract met Ben, maar dat ging alleen over de huur van de antenne. De kabels waren van KPN die daarvoor een contract had met de eigenaar van de grond: de gemeente. Een onontwarbare knoop. We hebben de kabel toen gewoon doorgeknipt, dan rollen de faxen met schadeclaims vanzelf binnen. Maar mooi dat er binnen acht uur een noodaggregaat stond en dat er binnen 24 uur een nieuwe kabel lag.’Langzaam worden de telefoonaanbieders zich ervan bewust dat bestemmingsplannen ook voor hen gelden. Geurts: ‘Laatst belde Telfort dat ze hier in de Hoogstraat een antenne van twintig meter wilden plaatsen. Of het goed was dat ze alvast begonnen en achteraf een aanvraag indienden. Nee dus.’ De telefoonbedrijven klagen steen en been dat de gemeenten een snelle ‘uitrol van het mobiele netwerk’ frustreren. Het Rijk wil daarom de vergunningplicht voor antennes tot vijf meter hoog afschaffen. Dat zou ver strekkende gevolgen hebben omdat het tijdperk van de hoge antennes sowieso ten einde loopt. De paar duizend antennes die nog nodig zijn voor het GSM 1800- netwerk zijn goeddeels lager dan vijf meter, net als de tienduizend antennes voor het nieuwe UMTS-netwerk dat mobiel internet mogelijk maakt. De nieuwe wet zou gemeenten dus een groot deel van de bevoegdheden ontnemen om invloed uit te oefenen op de plaatsing van antennes, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten verzet zich dan ook tegen deze wetswijziging. Wel vindt de VNG dat gemeentes een lokaal antennebeleid moeten opnemen in hun bestemmingsplan. Gemeentes die niets regelen, moeten antennes tot vijf meter dan maar accepteren.In de bestemmingsplannen van Landgraaf is de plaatsing van antennes al lang geregeld. Voor onopvallende antennes kan B&W nu al een vrijstelling verlenen, het plan hoeft dan alleen maar vier weken ter visie te liggen. Aan de nieuwe mast die Ben en Telfort moeten gaan bouwen, zullen echter zwaardere eisen worden gesteld. De huidige opstelling kan niet lang meer blijven staan omdat de berg twintig meter wordt opgehoogd om de skihal aan het zicht te onttrekken. De antennes komen dan in de ‘slagschaduw’ van de top te liggen. De gemeente Landgraaf wilde aanvankelijk een prijsvraag uitschrijven voor een geïntegreerd ontwerp van een kunstwerk en een antenne op de top. Door tijdsdruk lukt dat niet meer, dus komt er toch een aparte antenne van een twintig meter. Landgraaf mag er zelf een uitzoeken in een modellenboek. ‘U vraagt, wij draaien’, is de nieuwe opstelling van de telefoonbedrijven nu de gemeente haar tanden heeft laten zien.